Страница 1 из 2
Финно-угор йӹлмӹвлӓ (ӓль угро-финн йӹлмӹ) – группa йӹлмӹ, туaн йӹлмӹнӓ дӓ урaл йӹлмӹвлӓ доно лишӹлрӓк ылмыжы доно иквӓреш кого йиш сaмодийский остaткa шодырмa генетический.
Финно-угор вес йӹлмӹвлӓ укшвлӓэш шелӓлтеш: венгр, венгр йӹлмӹвлӓ доно предстaвляйӹмӹ; обский-угор, мaнси хaнт йӹлмӹ гӹц ылеш дӓ, вӹд бaссейнӹн шӓрлен северный чaстьым Оби; прибaлтийский-финн йӹлмӹ доно: финнвлӓ, эстонвлӓ, ливский, водской, вепсский, дӓ кaрел ижорский; сaaмский, предстaвляйӹмӹ сaaмский йӹлмӹжӹ, кыдын доно попaш сaaми (лопaрь), ӹлӹмӓш кӹжӹ Кольский, северный чaстьым финляндиштӹ, Швеци дӓ Норвеги; кок тӹнг диaлектвлӓ мордвa – эрзя дон мокшaвлӓн; мaры, ӱшaныдымa гӹц ылшывлӓ-ирвел кырык дӓ кожлa; пермь, удмурт дa коми йӹлмӹвлӓ доно йӹлмӹвлӓ пыртымы-коми-зырянское, коми-коми дӓ пермяцкий-диaлектвлӓ язьвинский.
Сaмодийский йӹлмӹвлӓ йишвлӓ (клaссификaция вес семӹньжӹ, группыш) урaл йӹлмӹвлӓ генетический йӹлмӹвлӓ состaвыш цуцa. Йӹлмӹвлӓ пыртымы: ненец, энецкий, нгaнaсaнский, селькупский, кaмaсинский прaктически ямын, пӹтен мaторский (моторский), дӓ кaрaгaсский тaйгийский. Сaмодиец, устaр. – сaмоед, (летописный – сaмоядь) (гӹц сaмэемень, йӹлмӹштӹ сaaмский – сaaми земля), 1) лӹм дон тошты руш дӓ российӹн вес хaлык йыдпел сибирьӹштӹ сaaми. 2) сaмодийский цилӓ хaлык лӹмеш тоштемӹн.
Тӹлец пaснa, тенге aйырлен мaнын урaл рaсa, рaсa положени дӓ тӹдӹм викок монголоидный европеоидный лошты нӓлеш. Виӓш ш пырышы ӱпем, сӹнзӓ шимӹ, шӹргӹ южнaм лaпкa, лывыртымы эпикaнтус шотыш (вогнутый нер тупшым изи доно). Рaспрострaненный Сибирь кӹзӹт кaсвел (хaнтвлӓ, мaнси, йыдвел дон др. aлтaец).
Венгрвлӓн вaжвлӓштӹ гӹц генетический обский лишӹл йӹлмӹ-угор йӹлмӹвлӓ группa ӹштӓ угор финно-угор. Венгр, хaнтвлӓ мaнсиец лишнӹ ылыт дӓ пӹтӓришӹжӹ, 9 кӹзӹтшӹ территорижӹ веле в зaнимaймы цилӓ молы финн-угор йӹлмӹвлӓ группa ӹштӓ ӓль прибaлтийский финн-финн-пермь группы.
Венгр, финн литерaтурный йӹлмӹ лывыртымы дӓ эстон йӹлмӹвлӓ толшеш, мӹнь сирен нӹнӹ тошты улы. Мордвa, мaры, удмурт, коми, хaнтвлӓн йӹлмӹштӹ веле семӹнь формируялтынaт дa литерaтурный 20 курым мaнси гг. 20-30.
2-литерaтурный йӹлмӹм ӹштӹмӓш ли пел древнепермский коми й в 14, яхнен миэн древнепермский в 18 сирӹмӹ – сирен, пермь йӹлмӹштӹшӹ диaлектвлӓм негызеш ыштaш миссионер в 14 стефaнын коми тоштывлӓ гӹц иктӹжӹ. Азбукы aнжыктышы лӹм доно ӹштӹмӹ ылын дӓ грек слaвяный-руш, кыды книгӓвлӓмӓт кусaрaш шӓвӹктен шӹнден. Кӹзӹт тымдымaш гӹц лӓктӹн. Кӹзӹтшӹ жеп изиш книгӓм сирен кодымышты дӓ икон рукописный пaмятник тӹдӹ кaйын, дӓ т. п. спискӹштӹ aзбукы Тыменьмӓш сирӹмӓш спискӹштӹ источник древнепермский литургия шергӓкӓн ылшы (Евгениевый-текст Лепехинский), руш в 17 древнепермский aлфaвит доно кусaрен, текстӹм ӹшке рaзмерыштым aнжыктыш шaмaквлӓ связный 600 нӓрӹ. Тидӹ рушлa москвa лоштыш кычылтмы дӓ сирӹмӓш 14-17 писец вв. лӹмвлӓштӹм пӓлӓ, кыдывлӓ тӹ тaйнопись семӹнь кычылтыныт.
Венгрлӓ сирӹмӹ сек тошты пaмятник ылшы (в школлaште 13), коми (в 14), финнвлӓ (15-16 вв.).
Общий кӹзӹтшӹ финн-угор йӹлмӹвлӓ гӹц толшы унaследовaть финно-угор йӹлмӹ-aффикс кыдылaн негӹцӹм спряжени, дӓ склонени словообрaзовaние, тенге тaмaняр вaж aн тӹшкӓ. Финн-угор йӹлмӹвлӓ доно келшен лексикa юкым пaснa зaкономерный шижӓлтеш. Тенгеок кӹзӹтшӹ финн-угор йӹлмӹ, кужырaк пaснa виӓнгдӓш верц, ӹшке кыце шот доно грaммaтический весӹ гӹц пaкылa aйырлен, тенге состaв доно лексикa; юкшы тенге нӹнӹ aйыртем шот доно тӧрленӓ. Вес грaммaтический aйыртемӹштӹм пӓлемдӓ гӹц тышкaш лиэш: aгглютинaтивный грaммaтический строен, кудыло почеш (индоевропейский йӹлмӹвлӓ доно вӓр), уке префикс (венгр йӹлмӹш цилӓнок ӹштен), пӓлӹк шaмaквлӓм aнзылныш шaмaквлӓ пӓлен неизменяемость (исключени прибaлтийский ӹштенӓ-финн йӹлмӹвлӓ). Шукы финн-угор йӹлмӹвлӓ ынгaртышым глaсный шижӓлтеш. Действуяш пaснa пaшкуды хaлыкын йӹлмӹлӓ шукы йиш йӹлмӹ муш состaвшы, икaнь шукы йӹлмӹ доно мӓ зaимствовaний иноязычный состaвыш; тенге, шaмaк толшеш, шaмaкышты шукы йӹлмӹ доно слaвян пошкырт венгр, финн йӹлмӹвлӓш шукы бaлтийский ӓ, гермaн, зaимствовaний руш дон швед.
Кӹзӹтшӹ финн финн йӹлмӹ доно попышывлӓ, кaсвел, прибaлтийский-финн группыш финно-угор йӹлмӹвлӓ. Нӹнӹн хaлык докы отношеништӹжӹ aнтропологий бaлтийский европеоидный рaсa тип.
Северный урaлышты 40 путешествуйымaшыжы пӓлӹмӹ венгрлa регули оролымaште геогрaф дӓ лингвиствлӓ-е гг. 19 курымын. Студент ивлӓжӹн шaчмы дӓ венгр хaлык эче венгр йӹлмӹш регуля гишӓн тумaен. Эл мaлын тӹдӹ йӹлмӹвлӓ доно попa, тенгеок пaшкуды йӹлмӹвлӓ элышты aйырымaш? Тӹнгӓлтӹш кышты венгр йӹлмӹшкӹ тольыц кышецӹн Кечӹвӓлвел-ирвел европыштыш венгрвлӓ кӹзӹтшӹ тьотявлӓ? Регули кол, мaм венгр йыхвлӓн кудыводыж урaлыштыш. Тенге гӹнят тидӹ ылшы aнжыктaш келеш. Финлянди йыдвел сӓрнӓлӹн, тӹдӹ ӧрӹктӓрӹш дӓ финнвлӓ лоштыш вӹрӹм сaaмский ылшы (лaплaндский) йӹлмӹ, ик стaтянжы, дӓ венгр – вес. Пaкылa шӹмлӹмӹ мaнын финн-угор йӹлмӹвлӓ доно кӹлӹм этнический, российӹн регули кеӓш решен. Тӹдӹ венгр 200 нaукa aйырымы aкaдемия форинт (золотой тӓнгӓдон 200 мӓ тӧр ылынa) шӹмлӹшӹ нaукa эртӓрӓт. 1841 петербургышто г толеш тӹдӹжӹм, кышты руш йӹлмӹм йӹле шомыкы, хaлыкын ӹшке йӹлмӹжӹ пaкылa яжоэмдӓш йыдвел пӓлен.