Страница 48 из 90
— Ал-ле, — сказаў Алесь.
— Значыць, канец «Радвана». Абсёкся род. Колькі ўжо іх, адсечаных галін. Ды хіба сякера шкадуе? А малады чалавек быў бы светач людскі.
…Спакой у Загоршчыне перарваўся толькі вяселлем старэйшага сына Кагутоў, Стафана. Маці за два дні да вяселля адпусціла Алеся ў Азярышча.
Весялосці было — хоць захлыніся. Усе былі рады Алесю. Зноў жартаваў Кандрат, зноў ласкавымі, трошкі жаноцкімі вачыма глядзеў Андрэй. Міхал і Марыля дыхнуць баяліся на хлопца. Паўлюк, гаспадарлівы Паўлюк, паказаў яму ўсё, што ён прыдбаў за той час, калі яны не бачыліся: сапраўдную скураную прашчу, ласіны чэрап з рагамі і пячору, якую ён адшукаў у яры, на беразе Дняпра. Яня хацела сядзець толькі на ягоных каленях. Юрась паказаў яму дзве найлепшыя грыбныя мясціны.
Гэта была простая, непатрабавальная любоў. I ён акунуўся ў яе, сам плацячы тым самым, як акунуўся з удзячнасцю ў песні, якім яго пачаў вучыць дзед Даніла Кагут. Таксама Даніла, як і той. Ды і ў чым, урэшце, розніца? Гэты дзед не родны, але блізкі і просты. А песні ягоныя — дзіва! I мова ягоная — лёгкая, звыклая. Стары Вежа часам гаварыў па-мужыцку, але як складана гэта было! А тут было проста, як дымная асець, проста, як зоркі праз дзіравую страху адрыны.
Гналі і настойвалі «тройчы дзевяць»[61], варылі піва, збіралі грыбы на вясельны квасны боршч. Янька хадзіла ўся ў муцэ і папраўляла хустачку тыльным бокам далоні, як маці. Кандрат лізнуў яшчэ цёплага піва і рабіў выгляд, што ён такі п'яны — проста жах, не ведае, дзе ў яго што, і ўсё хацеў сесці на галаву, як гэта робяць зусім дурныя шчанюкі.
Напярэдадні вяселля вырашылі паехаць на рыбу, каб і рыба была на вясельным стале. Юрась і Паўлюк павінны былі лавіць вудамі, блізнюкі — пазычанай у Лапатаў таптухай, Алесь і Стафан — крыгай.
Душагубак напазычалі ў суседзяў аж пяць штук (Паўлюк і Юрась павінны былі ехаць у адной) і адправіліся лавіць у зарожак ля Лысай Гары.
Гэта была воля!
I хіба ён сам, Алесь, не быў усе гэтыя дні вольны сярод вольных? Хіба не мог ён адказаць такой самай песняй на песню, якую спяваў нехта ў лугах, на беразе старыцы? Хіба не было і ў ім нечага ад гэтай ракі, ад палёту буслоў?
Думка была такая нечаканая, і ён — як вырас, нарадзіўшы яе.
…Чаўны плылі пад самым берагам. А на беразе стаялі дзяўчаты. Не, не ўсе дзяўчаты: у адной на галаве паверх хусткі быў жаночы белы нагалоўнік, што ляжыць цюрбанам і спускаецца на плечы і шыю, пакідаючы вольным толькi аблічча.
Алесь нечакана здзівіўся, такія яны ўсе былі гожыя і чамусьці не такія, як заўсёды. Сёння ён не мог бы запхнуць камусьці з іх хрушча за каўнер, каб паслухаць, як вішчыць. Ён бачыў іх нейкімі новьмі вачыма. Усе ў стракатых андараках з хвандамі, у рознакаляровых кабатах, якія так ёмка і зусім па-новаму сцягвалі іхнія… тулавы.
Паўлюк, які веславаў з Алесем, сказаў ціха:
— Азярышчанская толькі адна. А то вітахмоўскія. Відаць, на фэст ідуць у Мілае. А то з імі Уладзька, салдацкая ўдава. Пэўна, да парома не хочуць ісці.
Дзяўчаты сапраўды махалі рукамі.
— Дзядзечкі, перавязіце!
Кандрат, які веславаў першы, пачаў аграбацца, прапускаючы наперад Стафана. Зубы ў вясёлага блізнюка ззялі: прадчуваў жарты.
— Нельга, дзеўкі, — сказаў Стафан. — Бачыце, душагубкi.
Салдацкая удава хмыкнула:
— А можа, я і хацела б з табою душу загубіць, саколік?
— Раней бы… — сказаў Стафан. — Цяпер… позна.
— Ну і сокал ты. Позна яму, гаротнаму.
— А дзядзечкі, перавязіце. Ці ж нам пад кручай начаваць?
— Утопімся, дзеўкі, — разважліва сказаў Стафан.
— Не ўтопiцца, хто вiсець маець, — сказала ўдава.
Няспрытны на язык Стафан толькі галавою пакруціў.
— А то перавёз бы, — сказала Уладзька. — Пад дубам пасядзелі б… Жолуд адшукалі.
— Што я, свіння? — знайшоўся Стафан.
— Свіння не свіння, а так, падсвінак, — сказала ўдава.
— Насвінак, — сунуў свае тры грошы Кандрат.
— Ты ўжо маўчы, — адказала Уладзька. — Варушыцца там у сваёй таптусе, як верабейка ў веніках.
На Кандрата пасыпаўся град нязлосных здзекаў.
— А якія ж усе ўдалыя хлопцы… Бацькавічы… Асабліва гэты, з падковай на лобе…
— Гэта, дзеўкі, каб ведалі, за каго ў цемры б'ецеся, — скаліў зубы Кандрат.
— Дужа ты каму патрэбен, Копша[62].
— Ад Копшы яшчэ ніхто не ўцёк, ні каралева, ні святая дзева.
— Не, дзеўкі, вы на яго дарэмна, — сказала Уладзька. — Глядзіце, які гожанькі. Галоўка, як макаўка. Праўду кажуць, на дурня і бог ласкавы…
— Ласкавы бог, ды табе не памог. Са мною звёў. Добрая пара: ён гол, як біч, ды васцёр, як меч, а ў яе вочы па яблыку, а галава з арэх.
Дзяўчаты ўбачылі, што хлопцы зацяліся.
— Кінь ты, Уладзька, няма чаго таму богу кланяцца, які на нас не глядзіць.
Ды і пайшлі на ўзгорак. Іхнія каляровыя цені гайдаліся ў вадзе ля самых чаўноў.
— Дык не перавязеце, мужыкі? — спытала Уладзька.
— Не. Сама бачыш, — сказаў ужо здалёк Стафан.
Уладзька раззлавалася.
— Эх вы! Дык спаймаць вам таго язя, што кудысь лазе.
Ніхто нічога не зразумеў, акрамя старэйшых. Затое Кандрат зарагатаў так, што адкінуўся ўбок. I тут — душагубка вільнула і cтала дагары дном, а Кандрат юкнуў пад яе, проста галавою ў ваду.
Хлопцы рагаталі цяпер усе. Рагатаў і Кандрат, вынырнуўшы. Рагаталі дзеўкі на адхоне… Мокрага Кандрата пасадзілі зноў у доўбленку, паплылі далей.
Андрэй ехаў апошні і заўважыў, што не ўсе дзеўкі ўзняліся на адхон. Адна стаіць на тым самым месцы, велікавокая, сціплая, Кахнова Галіна.
— Чаго ж ты стаіш? — ласкава ўсміхнуўся Андрэй.
— Не хачу на паром. Там, пэўна, Лапатаў Янук.
Янука Лапату Андрэй не любіў. Яршысты, злосны чалавек.
— Што ж, так і будзеш стаяць?
— Можа, нехта паедзе, — уздыхнула яна. — Шкада, што ў вас душагубкі.
Андрэй усміхнуўся. Гожая галава, апушчаная, як кветка «сну», трошкі ўбок, прыўзнялася.
— А можа… паспрабуем?
— Абернемся.
— Пастараюся не вывернуць.
Яна ступіла крок. Надта ўжо не хацелася на паром.
— Д-добра, — уздыхнула яна.
— Сядай, Галінка, — сказаў Андрэй, амаль паставіўшы човен на пясок. — Давай руку і сядай спіной да мяне… Вось так.
Адапхнуўся і асцярожна, быццам міску з вадой нёс, пагнаў душагубку на другі бок.
Вада несла іх роўна-роўна, зялёная ля берагоў, бяздонна-блакітная на сярэдзіне. Галінка сядзела нерухома, але Андрэй бачыў: баялася.
— Ты толькі птрунькі не спраўляй, Кахнова Галінка, — мякка сказаў ён.
— Я… не буду, — сказала яна ціха.
— Ну вось i добра. Ты лепей на свет глядзi.
Ён памог ёй вылезці з чоўна.
— Дзякуй, — сказала яна.
— Нічога, — сказаў ён, і таму што шкада было адпусціць яе, не сказаўшы больш ніводнага слова, спытаў: — Як у вас там гарох сёння?
— Сёння ў нас гарох нічога, — сказала яна. — Падсох — аж звініць.
— I ў нас сёння нiчога, — сказаў ён. — Укалотны.
Памаўчалі.
— А песні ў вас там на выселках іграюць?
— Іграюць.
— Трэба будзе зайсці.
— Зайдзіце, калі час будзе… Гэта ж вы дзядзькавыя браты нашага пана?
— Эге, вось і ён там у чоўне ехаў.
— Не ведалі дзеўкі, — сказала яна. — Маўчаць трэба было.
— Чаг-го? Ён харошы хлопчына. Можа, і разам калі зойдзем. Ён песні любіць.
— Пра вас кажуць: добра спяваеце.
— Гэ, лухта!
Ён моўчкі сядзеў у чаўне, гледзячы на яе.
— Дык, кажаце, добры гарох… Гэта добра… Ну, бывайце ўжо. Добрага вам свята…
Алесь здалёку глядзеў, як яны гаманілі і як потым Андрэеў човен даганяў іх па спакойнай вадзе. I ўсё гэта было як працяг ягоных думак. Ён не здзівіўся б, каб за першым жа ўзгоркам адкрыўся вачам гарадок за частаколам, зусім як у адной дзедавай кніжцы. I каб было ў ім свята, і каб гарэлі дымныя вогнішчы, каб былі дзевы, падобныя на тую, і вотракі, падобныя на Андрэя. Гэта ж была тая самая рака, што і за тысячу год да іх дзён, тыя ж берагі і тыя ж дубы на іх. Ён блытае сваіх продкаў, а яго далёкія нашчадкі будуць блытаць яго з Андрэем, а іх — з тымі, што жылі на гэтых берагах даўно-даўно. Таму што пройдуць такія вялікія тысячы год, што ўсім будзе ўсё адно…
61
Гарэлка, настоеная на дваццацi сямi карысных травах.
62
Магiльны дух або далакон.