Страница 24 из 89
Другі, танклявы і цыбаты, дужа ладны тонкім інтэлігентным абліччам, з сінімі доўгімі вачамі і тонкім, са згорбінкай, носам, сказаў круглагаловаму:
- Я ж казаў, Ролік, каб глядзелі. А раптам даросламу ў галаву? Міліцыянеру?
Трэці, цельпукаваты і каржакаваты, з тых, каго нават у дзяцінстве завуць "мужыкамі", "дзядзькамі" і "старымі" - ён-та і трымаў у руках доўгі, з яго велічынею, лук, - паглядзеў на мяне невялікімі дрымучымі вочкамі. Сказаў басам:
- Міліцыянеру? - і паціснуў плячамі. - У галаву?
- Калі, скажам, дзіцёнку, - сказаў я, - дык, значыць, можна ў галаву, галовы яловыя?
- Ну, занадта разумны, - прабасіў "мужычок". - Лезь
сюды.
Я палез на строму, з каранямі выдзіраючы бур'ян.
Калі ўрэшце, увесь абсыпаны пылам і калючкамі, я ўскараскаўся наверх, сеў і, зняўшы тапачкі, пачаў высыпаць з іх зямлю, круглагаловы Ролік спытаў:
- Адкуль такі? Нешта мы цябе не бачылі.
- Не з Чкалава? Не з яўбаза? - спытаў гожы,
- Што такое?
- Яўбаз. Яўрэйскі базар... Ясна, не адтуль, - сказаў "мужычок".
- Не з Падвальнай? - пытаў Круглая Галава. - Не з Фундукле еўскай?
Я гэтыя конікі ведаў, але што зробіш:
- Што такое Фундуклееўская?
- Ну, цяпер вуліца Леніна.
Ведаў я гэтыя конікі: спецыяльна называць вуліцы іхнімі старымі назвамі, каб зведаць, карэнны ты, вышэйшай ты пароды чалавек або так, збоку прыпёку - з дзесятага ветру. Сам колькі разоў так рабіў.
А яны, відаць, хацелі выпытаць яшчэ, ці не з другога я канца горада, ці быў тут, калі...
- Не з Банкаўскай? А што, на Адольфгітлерштрассе таблічкі паўсюль ужо збілі?
- Кіньце, хлопцы, - сказаў Ролік, - ясна, нетутэйшы. Адкуль?
- Я з гэтага двара.
Хлопцы пераглянуліся. Гэта ўжо была як бы іншая справа. Я нібыта рабіўся прыналежным да іхняга двара, сваім, дваровым.
- А-а, новенькі, - сказаў "інтэлігент". Гэта не таго палкоўніка, які тыдзень таму назад прыехаў?
- Угм. Пляменнік.
- А ён куды адразу з'ехаў? Ён хто?
- На фронт. Ён начштаба аднаго з франтэў.
У вачах новых знаёмых нарадзіўся цень павагі,
- Фф-ю-у. Якога? - спытаў Ролік.
- Зашмат ведаць хочаш. Гэтага казаць нельга.
- Ваенная тайна? Задавака, - сказаў прыгожы.
- А я вось табе дам, - устаў я.
- Кінь яго, Жэнька, - сказаў "гожаму інтэлігенту" Ролік. -Кінь яго, Багдане. Не хоча - не трэба.
I тут, цалкам раптоўна для мяне, затаранцеў, засакатаў з бур'яноў паўдзённай гаворачкай галасок дзяўчаняці:
- А я вось і ведаю. Я ката іхнім суседзям прыносіла. "Мышы, кажуць, заелі". То гэты кот, якраз, стаў у апракінутую табурэтку і лапкамі - на перакладзінкі. Яны мілуюцца: "ах-ах", а ён узяў і наваліў туды...
- Дык ты адно гэта і ведаеш? - з пагардай спытаў "мужычок" Багдан. - Як кот...
- Не, - азваўся галасок з бур'яну, - я, як прыносіла, чула. Веставы ягонага дзядзькі - татарын, ці бурат, ці алтаец... Патракоў прозвішча...
- Не таранці, - сказаў Ролік. - Дзела кажы.
- Казаў... Першага Беларускага фронту. Хлопцы зарагаталі.
- Ну вось, - адсмяяўшыся, сказаў Ролік, - ...ваенная тайна. Адкуль?
- Бе ларус.
- Браты ёсць?
- Былі. Многа. I родных, і траюрадных, і ўсякіх. Па чутках, мала хто застаўся.
- Немцаў ненавідзіш?
- Пытаеш яшчэ.
- На фронт уцякаў?
- Два разы. Адзін раз, у сорак другім яшчэ, вярнулі аж з-пад самага Мажайска.
- Я таксама, - уздыхнуў Ролік, - тожа мне яшчэ, выабражалы, лішнія рукі ім непатрэбныя. Як быццам горшыя. Ідуць - хвігай носа не дастанеш. А ў нас толькі ўсяго і няшчасця, што гадоў не дабралі.
Ён у час выказаў свае пачуцці і выліў горкую сваю крыўду. Таму што мне пачалі ўжо абрыдаць гэтыя пытанні і адказы. Як на допыце ў міліцыі. А я гэтых допытаў за гады беспрытульных бадзянняў бачыў болей, чым ён галавамыек ад бацькоў.
- Цябе як клікаць? - спытаў круглагаловы.
- Васілько Стасевіч, - адказаў я.
- Ну вось. А я Раланд Дзмітрэнка. Па-ўкраінску хаця разумееш?
- А чаго тут разумець?
- Гарно. А оцэ мая гвардыя. Гэты, з лукам, палтаўскі. Та хіба ў Полтаві людэ - у Полтаві ж галушкі.
- Багдан Цар, - адрэкамендяваўся "мужычок".
- А гэта наш ідэолаг. Бацька мой за Махном ганяўся, то казаў, што ў таго ціла тачанка була з ідэолагамі. Вось і мы яму завядзём. Жэнька, адрэкамендавацца паслу дружняй дзяржавы.
- Яўген Кульба, - ляснуў босымі пяткамі прыгожы.
Пяткі былі хаця і босыя, але не парэпаныя, белыя. Відаць,
хадзіць босым - гэта было нешта накшталт уніформы на час гульні.
I тут я здзівіўся яшчэ больш. З зарасцяў выбралася, нават скочыла, як тыгра, бо джунглі на добрую чвэрць складаліся з крапівы, дзяўчо год пятнаццаці. Схілілася, пачэсваючы вельмі доўгія, падрапаныя ногі шакаладнага колеру, пасля пацерла каленкам аб каленка, ускінула галаву - чорна-бурыя валасы цяжкай хваляй шыбанулі назад - і ўсміхнулася мне, і я ўбачыў цёмна-сінія вочы з ненатуральна велічэзнымі, па-вар'яцку вясёлымі чорнымі зрэнкамі.
- Здароў, хлопцы, здароў, новенькі. А божа ж мой, белы які. Ну, белы які.
- Зноў ты тут, - з прыхаванай пагрозай сказаў Багдан. -Зноў вяжашся.
- I не да цябе. I зусім-зусім не да цябе. Мне унь на гэтага, пляменніка, зблізу паглядзець хочацца. А месца тут ты не купіў, не купіў, кажу.
Багдан цяжка ўздыхнуў. Хлопцы паціснулі плячамі, нібы пакарыліся лёсу. А яна села насупраць мяне, абхапіла падрапанымі рукамі падрапаныя каленкі і стала бессаромна разглядаць, схіляючы галаву то на адзін, то на другі бок. Засталася, відаць, збольшага задаволеная.
- Я Нонка Юніцкая.
Калі Ролік і Багдан гаварылі на гарадской украінскай, а Жэнька - на рускай мове, хаця і са значным украінскім акцэнтам, то ў гэтай была ўвогуле не мова, а чорт ведае што. Гэта быў той паўдзённы жаргон, на якім гамоняць вялікія чарнаморскія партовыя гарады. Я не маю ні сілы, ні ўмення, ні, шчыра кажучы, жадання перадаваць усе гэтыя тропы, ідыёмы, усю безліч жывых інтанацый. Ды гэта і немагчыма, таму што больш за словы гралі тут паўдзённыя жэсты, міміка, рухі ўсяго цела. Гэта было - жах як "па-малдаванску" і дзіўна, жах як прыгожа.
Дый тып яе, калі разабрацца, быў дзіўны. Тут табе і ўкраінская і малдаўская, а можа, і кропля цыганскай крыві (я пераканаўся ў гэтым, калі пазней убачыў, як яна танцавала).
- Гэты самы, замучыў ён цябе пытаннямі. - I з чыста дзявочай логікай адразу ж спытала: - Біцца ўмееш?
- Нонка, - пагрозліва ўзвысіў голас Раланд. - Глядзі-і. Хто тут атаман?
- Хе. Тэж мне, Раланд - атаманд.
- Цыц, - Ролік ліхаманкава стараўся ўтрымаць у руках свой скіпетр. - Тут я пытаю. Страляць, бегаць умееш?
- Угм.
- Плаваць?
- Збольшага.
- То ходзімо на Дніпро. - Ролік устаў, пакінуўшы, такім чынам, апошняе слова за сабой.
II
Мы ішлі вуліцамі пустога горада, і рэдкія прахожыя здзіўлена глядзелі на нас: цуд боскі, такая вялікая група падлеткаў. Мусіць, так, са здзіўленнем і лёгкім пабойваннем глядзелі мірныя жыхары Парыжа на вясёлых мушкецёраў, якія вярталіся з начной папойкі.
Усю гэтую мушкецёрскую баладу псавала толькі Нонка. Ніхто, вядома, і не падумаў узяць яе з сабою, але ніхто і не падумаў забараніць цягацца за намі. Гонару зашмат - звяртаць увагу на дзяўчо. I вось яна цягнулася за намі кроках у дзесяці і насвіствала нешта "старарэжымнае", накшталт: "Алёша, ша! Возьми полтоном ниже, к чему Одессу-маму вспоминать?"
Мяне заўсёды здзіўляла, адкуль Чарлі Чаплін узяў гэты матыў, каб на яго аснове стварыць музыку для сваіх "Агнёў вялікага горада"? Можа, ад нейкага п'янага марачка-адэсіта ў партовым шынку?
Мы не звярталі на Нонку ўвагі. Ролік усё яшчэ быў ва ўладзе сваіх цяжкіх думак:
- На фронт цяпер трапіць - і думаць няма чаго. Бацькі падымуць хай. Зловяць, адправяць назад пад цёплы радзінны дах. Гэта яны ўмеюць.