Страница 41 из 49
(Бах!)
- Свіння не нашага бога! (Грук-грук!)
- У мазгаўні вычаўрыла.
У наступны момант ляпнула, як палкай па гарлачу. Вакол зарагаталі, загігікалі. Яноўскі, адчуваючы, як на галаве наліваецца вялізны гуз, утрапёна замахаў палкай, шмякнуў па нечым.
Кароль мякка схіліўся і заараў носам падлогу.
На адзін момант прыўзняў галаву, памацаў далонню размяжулены нос і сказаў ціха:
- Наша ўзяла... і рыла ў крыві.
І лёг на спіну, паказаўшы небу круглы пукаты жывот.
Да яго кінуліся, пачалі завіхацца, але толькі праз некалькі хвілін ён прыўзняўся, сеў за стол і, гледзячы на племенніка, сказаў:
- Заўтра надвячоркам ідзём у наезд.
Праз гадзіну кароль абдымаў пляменніка, ціскаў яго, лез мокрымі вусамі да яго вуснаў:
- Братка ты мой! Хоць ты і тамцюр цара нябеснага, а я цябе люблю, дальбог, люблю... Даю сваё каралеўскае слова - адабём твой маёнтак... Чуеце, чэрці, кароль слова дае!.. Заўтра ж паедзем. Вось толькі судны дзень учыню.
Яноўскі і медыкус пайшлі з залы, не дачакаўшыся канца гулянкі.
Цёмнае-цёмнае неба ляжала над палацам. З адчыненых вокан далятаў да іх шум неўтаймаванай папойкі.
ІІІ
Наступнага дня, ранічкай, ля каралеўскага дома, пад шыбеніцай, сабралася вялікае цыганскае судзілішча. Паставілі высокае крэсла, ля яго сталі два шляхцюкі і два цыганы ў кажухах з доўгімі пугамі на плячы. Сабраўся натоўп, пераважна з егіпецкага племя.
Кісла смярдзела конскім потам, кажухамі, іржавым жалезам. Цыганкі курылі люлькі, часам даючы пасмактадь цыбук мурзатым дзецям. Пасля ўсе прыціхлі. Набліжалася ўрачыстая хвіліна.
Пад спеў труб і грукат старога барабана паважна выйшаў з двярэй кароль Якуб. Сеў, сціскаючы ў правай руцэ нейкі пацямнелы, апраўлены ў золата прадмет.
- Што гэта? - задікаўлена спытаў Яноўскі ў медыкуса.
Левы кут медыкусавага рота паехаў угару:
- Рэліквія. Дзяржанне той самай пугі, якой ён у дастаслаўны вечар, якім пачалося яго цараванне, лупцаваў канакрадаў. Чым не меч святога Стэфана?
Паюк агласіў высокім хрыпатым голасам:
- Слава. Сіла. Моц. Мы, кароль Якуб Першы... (зноў падягнуліся тытулы, якія Яноўскі ўжо чуў), добрай воляй нашай пастанавілі імем цыганскай дзяржавы, дабрабыту і славы яе, склікадь сёння вялікае судзілішча, пасля якога, ачысціўшы добры наш народ ад зланамерных людзей, вялікі сейм дзяржавы цыганскай учыніць!
Заспявала труба. На тварах некаторых цыганоў Яноўскі заўважыў іранічныя ўхмылкі. Але ўсе маўчалі.
Першая справа была нецікавай. Нейкі цыган падбіў другога на крадзеж, загадзя ведаючы, што нічога добрага з гэтага не атры-маецца: коней вартуюць добра. Сам падбухторшчык шчасліва ўцёк, а яго няшчаснага саўдзельніка спаймалі і, усклаўшы яму на шыю вуздэчкі, білі, водзячы па вёсцы. Добра хоць, што не забілі да смерці.
Прысуд быў кароткі. Падбухторшчыку заплаціць штраф, трэцяя частка якога пойдзе пацярпеўшаму, і атрымаць дваццаць лоз, каб не быў напярод зламысным. Саўдзельніку - пяць лоз, каб не быў дурнем. Калі стан здароўя не дазваляе яму перанесці экзекудыю, ён павінен выпладіць палову сваёй часткі ў каралеўскую казну.
- Колькі гэта будзе? - спытаў няшчасны, у якога была абвязана
галава.
- Два бітыя талеры.
Саўдзельнік, крэкчучы, пачаў спускадь нагавіды. Атрымаўшы тое, што належала, ён, абапіраючыся на плечы дзяцей, адышоў убок і лёг жыватом на траву. Яноўскі не заўважыў на твары караля Якуба пакут сумлення. Знамяроўскі глядзеў пыхліва і паблажліва на стракаты зброд, які віраваў ля яго трона.
Разабралі яшчэ некалькі спраў, і прысуд быў амаль той самы: лозы і штраф у каралеўскую казну. Фінансавыя справы караля відавочна паляпшаліся, і відавочна падаў настрой натоўпу.
Сям-там плакалі, скуголіла нейкая жанчына. Яноўскі заўважыў у вачах некаторых цыганоў і многіх мужыкоў падазроныя агеньчыкі. Але суд ішоў сваёй чаргой.
Новая справа прыцягнула яго ўвагу. З радоў выштурхнулі маладаю дзяўчыну год семнаццаці і засмаглага, вельмі чыста, надзіва чыста апранутага цыгана, які быў, можа, гады на два старэйшы за яе. Рукі яго былі чорныя, скручаныя працай.
- Гэта яшчэ што? - з пагрозай спытаў Знамяроўскі. - Я вам што казаў? Колькі гэта можа цягнуцца? Я забараніў вам жанніца год таму назад.
- Зваляліся, - каротка кінуў “каронны суддзя”, загонавы шляхцюк Знамяроўскага.
Мітрапаліт узвёў вочы да яснага неба.
- Божа, - велягурыста загадаў ён, - даруй ім, гэтым неразумным агнцам тваім, усе іхнія грахі. Не бо, што робяць. У цемры, у граху душы іхнія... цёмныя вашы дуты эфіопскія, каб вы здохлі, паскуднікі!
- Я вам што казаў? - страшна спакойна спытаў Якуб.
- Чаму? - выгукнуў цыган. - Чаму нам няможна? Я хрысціянін, поп ахрысціў мяне. Я сышоў з дарогі майго народа, я не хачу гандляваць коньмі. Я меднік, добры меднік. Я хачу чыніць замкі, а не ламаць іх. Вось яны, мае рукі.
Ён гаварыў горача, скажаючы ад хвалявання словы, патрасаючы чорнымі рукамі ў паветры:
- Я хачу асесці ў хаде Яна, яе татулі. Я буду многа працаваць за яе. Я буду аддаваць пану ўвесь заробак. Чаму?
Натоўп глуха зароў. Абражанымі здаваліся не толькі цыганы. Але тут Яноўскі ўбачыў, штo Знамяроўскі ўстаў. Кароль быў амаль велічны ў гэту хвіліну. Трапяталі ноздры, вочы кідалі бліскавіцы.
- Маўчадь. Вы...
І адразу стала цішыня.
- Я забараніў. Хто ведае, можа, я і дазволіў бы. Але яны абы-шліся без дазволу. А хто наважыцца ламаць мой наказ? Ты? Ты? Ты?
Палец яго торкаў у асобных людзей, і тыя хаваліся ў натоўп.
- Ніхто. Я забараніў. Я!.. І гэтага досыць. Паюк!
Рука яго зрабіла жэст у паветры. У той самы час паюк прывычным рухам рукі раздзёр на дзяўчыне летнік і рубок і адкінуў іх на траву. Яноўскі чакаў, што натоўп выбухне крыкамі абурэння, але натоўп маўчаў. Бадьку дзяўчыны яшчэ раніцою заперлі ў пуню.
Яноўскі, здзіўлены маўчаннем, перавёў вочы на людзей і заўва-жыў дзіўнае: усе, нават хлопец-меднік, якому ў гэтым, здавалася б, не было патрэбы, стаялі, шчыльна заплюшчыўшы вочы, быццам баяліся абразідь галізну. Глядзелі толькі людзі з акружэння Знамяроўскага.
Дзяўчына, не разумеючы яшчэ, што здарылася, глядзела вакол вялізнымі сінімі вачыма. Пасля глуха, з такім болем, што ў Яноўскага абарвалася сэрца, войкнула і закрыла далонямі чырвоны твар. Худыя локцікі дарэмна намагаліся прыкрыць яшчэ слабыя неразвітыя грудзі.
Не маючы змогі апусцідь вочы, Міхал глядзеў на тонкую, не аформленую яшчэ постаць, на мяккую акругласць жывата, на плаўную лінію, што падзяляла сціснутыя ногі. Ён хадеў крыкнуць, хадеў спынідь гэту агіднасць, але не мог.
-.. .і таму, за непаслушэнства загадам каралеўскім і парушэнне законаў чалавечых пра цнатлівасць дзявочую, прысудзідь Алёну Свеціловіч да пакарання лазой.
Дзяўчыну павялі. І тут Міхал сілай сваёй ранняй вопытнасці заўважыў дзіўны выгіб паясніцы і нейкія звязаныя, ненатуральныя рухі клубоў. Голас, якім ён крыкнуў наступнае, быў хрыпаты і рэзкі:
- Пакіньце гэта!.. Вы што ж, не бачыце, што яна цяжарная?!
Знамяроўскі, які ўжо паспеў астынуць, паглядзеў на яго
заплыўшымі вачыма і нерашуча сказаў:
- Ну што ж, можна і так. Прынясіде лесвіцу. Мы адлічым лозы, прывязаўшы гэтую распусніцу да прыступак жыватом... каб не скінула.
- Позна, я вам кажу. Яна на трэцім месяцы.
Знамяроўскі, здаецца, нават узрадваўся гэтаму:
- Добра. Я адмяняю загад.
Мітрапаліт пасунуўся да яго і зашаптаў нешта на вуха. Кароль залыпаў вачыма:
- І сапраўды... а як жа слова караля? Не, так не пойдзе...
Ён павагаўся:
- А вось што... Калі лозы ёй пашкодзяць, дык не пашкодзяць шляхецкія абоймы. Хто хоча ўзяць гэту распутніду ў наложніцы?
- Ёй спачатку трэба паразмаўляць з духоўнай асобай аб сваіх грахах, - сказаў мітрапаліт.
- Гм, - хмыкнуў кароль. - Ну што ж...
Але ў гэты момант медыкус раптам выпаліў:
- Я... я бяру яе. І хай паспрабуе нехта крануць яе пальцам.