Вока тайфуна

«Чаму ж яго? Чаму менавіта яго? Чаму не кагосьці іншага, з якім яны не асуджаны быць на адным караблі?»

Ён думаў, што каб яна пакахала кагось яшчэ, сталага, мужнага, вопытнага, тады ўсё было б іначай. Ён не мог не думаць, што мінёр на год старэйшы за яе, і гэта добра, але ён глушыў гэтую думку.

«Маладзён, шчанюк, салага зялёная. Што ў ім, халера яго забірай, можна было знайсці? Фарбамі мажа? Умее мянціць наконт арэола вакол агнёў? Пэцкаль. Прыпёрлі б цябе, як нас у шхерах у сорак трэцім — тросся б, як сабачы хвост».

Ён знаходзіў для яго самыя жорсткія, грубыя, крыўдныя словы. I сам жа чырванеў, быццам гэта яму, Дубаўцу, кідалі іх у твар.

«Добра, няхай я малпа з твару. Ты — паводзінамі малпа». А ў сэрца нібы рытмічна ўваходзіла тонкая, вострая іголка.

Размыты, ці то шэры ці то сонечны, нерэальны дагараў над морам дзень. Няпэўны, нібы зусім бясшкодны. I, адначасова, самая гэтая няпэўнасць нечым насцярожвала, прымушала з трывогаю чакаць чагосьці ўстойлівага, каб ужо добра ці дрэнна, але нешта было.

Мічман не памыліўся ў сваім прадчуванні: вецер надвячоркам рэзка пасвяжэў. Гэта яшчэ не быў шторм, але тое, што адбывалася вакол, прадвяшчала яго. Хвалі кіпелі, віравалі, узблісквалі пад зусім ужо нізкім, трывожным сонцам, усплёсквалі белымі грывамі. Грабяні іхнія, па меры таго як паміралі сонечныя праменні, бы нейкім злым чарадзействам ператвараліся ў цяжкае волава і свінец. Злавесныя валы каціліся з-за далягляду і былі цёмныя і нават на выгляд цяжкія, як базальт.

...Апошні, ледзь не праз ваду ўжо, пробліск сонца быў пранізліва-трагічны і журботны.

Амаль такое ж страшнае сонца мічман бачыў гадоў восем назад, калі ўраганны вецер кінуў іх у самае «вока тайфуна», ледзь жывых, закатаваных утрапёным шаленствам стыхіі. Шмат гадзін з верхавіны ў бяздонне між тытанічных валоў, і ведаеш, што гэта вар’яцтва на многія дзесяткі міль вакол цябе, і раптам — роўнядзь вады, а вакол, па коле, бягуць шматтонныя вадзяныя волаты. I саскок у гэтую цішыню, і раптам поўная ціша, і вакол, як сцены, круцяцца непраглядныя смерчы, а над галавой, у маленькім, як пятачок прасвеце, гнеўнае сонца. Студня, з якой ужо няма выйсця. «Вока тайфуна», сэрца яго. Быццам з дна чорнай прорвы глядзіш, быцам няма табе іншай дарогі, акрамя дарогі да неба.

Мічман здзівіўся, прыдумаўшы такія прыгожыя словы, але тут жа зразумеў, што нават калі б здолеў вымавіць іх, то нікому не змог бы сказаць, і Жэні Арсенцевай таксама. Здолеў бы, як гэты, можа, усё было б іначай. I несправядлівасць гэтага зноў балюча ўдарыла яго ў сэрца.

«Вока тайфуна». Як яны вырваліся тады з яго — вядома было толькі богу, здзёртым іхнім пазногцям, пабітаму на яблык целу, зламаным яго рэбрам, згубленым шлюпкам і якару, памятым бартам карабля.

«Восем гадоў назад. Яны тады, ачмурэлыя і ледзь жывыя, вырваўшыся са страшнага, як смерць, утрапення, не паверылі ласкаваму сонцу, спакою, цішыні. I ён не ведаў, што наперадзе была Жэня. I гэты дзень.

Восем... Тады гэты мандаліннік на ягоную, Дубаўца, пагібель, толькі рос недзе. Хадзіў у нейкі там шосты клас. Вучыў у геаграфіях пра тайфуны і ані д’ябла не ведаў пра тое, што адны толькі рыбалоўныя японскія судны гінулі дзесяткамі, што ў Брыстольскім заліве тайфун, як цацкі, перакуліў нашы сейнеры, і ўратаваўся толькі адзін чалавек... Ды й яна пра ўсё гэта ведала не лепей за яго.

Тое, што зараз, гэта не тайфун, але на душы горш, чым, бадай, пад час тайфуна. Змыла б тады за борт — і ўся табе ютрань. I добра было б. Так і пражыў бы, не ведаючы ўсяго гэтага».

...Хмары ўжо заснавалі ўсё неба і цяжарам сваім як быццам прыціскалі караблі да вады. А вада імчала, уздымалася на іх, гарматна біла ў барты, кідала, раўлівымі плынямі імчала па палубах, абкатвала мосцік, з размаху біла людзей, спрабавала цяжка і ўладна цягнуць іх з сабой, не давала выбіраць апошнія тралы.

Палуба хілілася, нібы хацела памагчы вадзе, скінуць людзей проста ёй у рэдкія белыя зубы.

— Працаўнікі мора,— бурчэў мічман.— Якога яшчэ... Пакутнікі мора, вось гэта будзе вярней.

Старлей Сцівен, трымаючыся за тралбалку сінімі лапішчамі (ён не прызнаваў пальчатак) і ненатуральна шырока расставіўшы ногі, чарціў і чарціў і вецер, і мора, і выбарку трала, і тых, хто выбіраў:

— Што вы чартаўню нейкую робіце. Антонаў, чорт, не бачыш, змывае!!!

Хвалі, перакочваючыся цераз борт, сапраўды змывалі незамацаваныя дэталі, буйкі, канцы...

— Гады! Падлюгі! — грымеў Сцівен.— Засмецілі з гэтай вайной мора, а ты тут ары. Дав-вай, хлопчыкі! Давай наваліся.

Ніхто не звяртаў увагі на чартыханні старлея. Гэта быў неабходны акампанемент да работы, і большасць здзівілася б, каб ён раптам спыніўся.

«Брыда тое, што я падумаў у тое імгненне»,— сам сабе сказаў Дубавец.

Ён бачыў, як Каня (цёмная пасма чуба падала з-пад мокрай шапкі на яго барвяны ад натугі лоб), увесь заглыбіўшыся ў тое, што рабіў, адным ударам кувалды выбіваў кліны разакоў так, што яны ляцелі на шкафут. Бездапаможна павіснуўшы на тралчастцы («карова на плоце» — дасціпнічаў Сцівен), разак перавярнуўся і слізгаў па ёй. Яго хапалі рукі другога мінёра і кідалі са звонам у скрынку. За разакамі, здзёртыя на хаду, ляцелі буйкі. I ўсё гэта было як жудасная, адчайна-вясёлая, да надрыву цяжкая пад гэтымі валамі, гульня. Слізгаючы па палубе, учапіўшыся ў вялікія буі і ланцугі, матросы цягнулі іх ад кармы, як чарада мурашак.

— Сідарэнка, ты што гэта мору кланяешся?!

— Гэта ён думае, што на коўзанцы.

— Куды цягнеш? У ёлупа й вочы не туды глядзяць.

— Моркву носам не капай, хлопцы!

Раздзёртыя ветрам гласы, потныя і мокрыя твары, надрыўны, гудлівы, як ліра, спеў лябёдкі, гмахі свінцова-цяжкай вады, ляск ланцугоў, што выцягвалі з клюза.

I мора нічога не магло зрабіць з імі.

Каня надводмаш біў кувалдай, крычаў нешта, выскаляючыся.

«Зубы прадае,— думаў Дубавец.— Гульня яму. Не трэба, вядома, каб нешта з ім здарылася. Але хай бы ён сказаў або зрабіў нешта такое, каб на дзверы паказалі, каб ужо аніяк не выправіць».

Ён разумеў, што несправядлівы да Кані, і злаваўся яшчэ больш. I ўсё мацней і мацней тлела ў ім нянавісць.

...Тральшчык-напарнік пачаў разыходзіцца...

— Бэнц, хлопчыкі! — крыкнуў Сцівен.— Парадачак. Канец скора! Даматвай з гэтага чорта апошнія кішкі.

— Мо абрыў? — бадай што толькі можа знарок выказаў меркаванне Дубавец.

— А чорт з ім,— сказаў старлей.— Да сябе выберам, і хай яго чарты. Выбарка не выбарка, а нібы гладдзю вышываем. Усё ў норме, нібы ў вышэйшай матэматыцы... Ну, як у цябе, Пятровіч, з тым візітам, што шэфы? Фіціль вялікі быў?

— А нічога,— буркнуў мічман.— Сяк-так адсекся ад начальства.

— Ну й добра,— сказаў Сцівен.— Вось яшчэ некалькі хвілін, і за кармой будзе чысценька.

Калі карабель застопарыў ход, мічман раптам адчуў на твары магільны, вільготна-ільдзісты павеў. Узняў вочы, і відовішча, якое адкрылася ім, прымусіла яго сцепануцца. 3 норда, ад берага, устаўшы між морам і небам, імкнулася на іх белая, шчыльная — нідзе ані прасвету — уся нібыта суцэльная сцяна.

— Снег! — крыкнуў Дубавец і кінуўся дацягваць з кармы буі.— Наваліся, малойцы! Наваліся, як на боршч навальваецеся!

Караблі, што ішлі паўночней, знікалі ў сцяне на вачах, адзін за адным, быццам яна жарліва глытала іх. 3 ненатуральнай, пачварнай хуткасцю. Знікалі ў нічым... Нібы навекі... Другі... Пяты... Шосты.

Потым белая сцяна пасунулася на «Тайфун» і пачала нібыта сціскаць і абвалокваць яго. Нос, мосцік, труба, матча — усё знікла ў белым шаленстве бурану. За нейкія дзесяць метраў ужо нічога нельга было згледзець.

I тут з кармы разануў усіх па вушах адчайны крык Кані:

— Міна!!!

Грукат ног па палубе выбухнуў у адказ на гэты крык, але першага нібы ветрам перанесла да тралбалкі старлея. Дубавец убачыў ягоны малады, прыгожы твар, які дзіка, жаласна і грэбліва перакрывіўся, калі Сцівен націснуў нагою на аварыйную педаль. Лябёдка, заскрыгатаўшы, стала.

3лосць, амаль адчай, гнеў былі на ягоным твары. А старлей усё ціснуў.