Страница 1 из 73

Клінічны выпадак, альбо Дарэмныя ўцёкі

Роўда Марыя (BE)

Марыя Роўда

Аповесці, апавяданні

Усе правы абаронены. Ніякая частка гэтага выдання не падлягае адлюстраванню, капіяванню, захаванню ў базах дадзеных альбо пошукавых сістэмах, распаўсюджванню любымі магчымымі сродкамі і спосабамі без папярэдняга пісьмовага дазволу праваўладальніка.

Электронная кніга падрыхтавана па выданні:

Роўда, М.

Клінічны выпадак, альбо Дарэмныя ўцёкі : аповесці, апавяданні / Марыя Роўда. — Мінск : Кнігазбор, 2015. — 312 с. — (Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў «Кнігарня пісьменніка» ; вып. 71).

ISBN 978-985-7144-09-9.

Кніга Марыі Роўды ўяўляе сабой зборнік апавяданняў і аповесцяў, напісаных на мяжы дваццатага і дваццаць першага стагоддзяў. Героі твораў — гэта моладзь дзевяностых, якая шукае сябе, сапраўднае каханне і свае карані на разломе часу, калі здаецца, што паўстае цалкам новая Беларусь. Ці знаходзяць героі ў сярэднім веку тое, што шукалі ў маладосці, якую яны стварылі будучыню, з самаіроніяй, сумам і любоўю распавядаецца аўтарам у творах новага тысячагоддзя.

АПОВЕСЦІ

«1896»

Бледнатварая й рудая — каму ты гэткая трэба? Толькі й застаецца табе цяпер, што сядзець у гэтым старым парку, які й не парк ўжо даўно, а спарахнелая батанічная шыза, якую маленькая пляменніца твая называе балотам. Прыстойныя людзі ў гэты парк ні нагой: таямнічая старасвеччына, крымінальныя падлеткі, памятка забітай маньякам жанчыне. Сюды калі й ходзіць хто, дык гэта беспрытульныя закаханыя альбо мастакі й маргінальныя паэты. Адныя — каб самаахвярна суполіцца на схіле зарослага кустамі й дрэвамі стромкага берага, а другія — каб натхніцца маляўнічымі руінамі. Дзіва, як гэтыя руіны яшчэ тут захаваліся — у самым эпіцэнтры вірлівага ўскрайку горада, у атачэнні навамодных шматпавярховікаў, розных па сваім выглядзе й напоўненасці чалавекамі, але безаблічных і чужых. Хаця што я гэтак разышлася? Сама я тут таксама чужая, хаця й купляю адсырэлы хлеб у мясцовай краме, смятану ў пакетах ці баначках, піва, масла, сыр і тлушч. Гэта нешматлікія адгалоскі нармалёвага жыцця мікрараённых цывілізацыяў — цукеркі я не спажываю, а астатнія прадукты прызначаныя, здаецца, для турыстаў і альпіністаў. Тушонка, кансервы, згушчонка — асартымент чорнага рынку ваенных часоў. Турыстаў і альпіністаў сярод мясцовых няма: я б іх адразу вылічыла. Так што, магчыма, у гэтай мясцовасці вайна. І вылічваюць мяне — гэта дакладна.

Я бачу, як на мяне касавурацца жанкі, як пакрыўджана-агрэсіўна зыркаюць мужчыны. Ні з аднымі, ні з другімі я на кантакт не іду, таму першыя падазраюць мяне ў тайных зносінах з апошнімі, а гэтыя не могуць уцяміць, чаму мяне не прываблівае іхняя гераічна-прапітая мужчынскасць. Карацей, я тая самая «чужаніца», якая «жыве побач», той самы «каралёк». Відаць, асоба мая старанна абгаворваецца ў хатах, бо дзеці таксама трымаюцца ад мяне далей. Да таго ж я абрываю іхнюю алычу й яшчэ нейкія дзівосныя, відаць, эксперыментальныя ягады, што растуць тут на кожным рагу — ля хат і ў парку. Я не ведаю, што тут каму належыць і ці належыць увогуле. А паколькі галоўнага гаспадара, пана Любанскага, ужо даўна няма на свеце, я з бессаромнай непасрэднасцю пад’ядаю мясцовыя дзівосы.

На людскі недавер я не крыўдую, бо (цешу сябе гуманістычным спадзевам) разумею. Жыве іх тут няшмат — усе яшчэ з даўніх часоў, і шмат у каго бабкі ды дзедкі, калі верыць часопісным артыкулам, рабілі ў пана. Некаторых людзей я пазнаю менавіта па фатаграфіях у часопісах. Нават па фатаграфіях іхніх продкаў. Мне падабаецца гадаць, чыя гэта бабця працавала пакаёўкай у пані Любанскай, чый дзед басаногім падшыванцам насіў цыдулкі на ўскраек парку, дзе яго чакаў самавіты вершнік з уладнай паставай і сумнымі вачыма. Я мяркую, і, магчыма, нават правільна вызначаю. Але нішто ўжо ў гэтых занядбаных людзях не нагадвае пра старыя чароўныя часы. І нездарма, відаць, ацывілізаваныя насельнікі мікрараёнаў клічуць мясцовых абарыгенамі.

Абарыгены ж таксама бачаць сябе ў марах ацывілізаванымі й справядліва лічаць, што маюць поўнае права скарыстаць з дасягненняў прагрэсу. Таму амаль усе яны будуюцца ў былым чыстым полі. На гэтым полі я калісьці шасцікласніцай палола на школьнай практыцы буракі, і настаўніца-наглядчыца сказала, што раблю я, як для сябе. Тады я яшчэ не ведала, як можна інакш, а таму стараннасцю й сумленнасцю сваёй, відаць, узгадавала сабе нечуваную ўдачу. Цяпер на гэтым полі будуецца дом, дзе, верагодна, на тых самых градах паўстане мая трохпакаёвая кватэра.

Любы абарыген, калі б нехта палічыў неабходным запытаць яго, сказаў бы, што ўважае за шчасце з’ехаць з гэтых руінаў XІX стагоддзя й перасяліцца ў сучасны дом. Што ім з таго, што гэтыя гістарычныя будынкі могуць знесці, каб добраўпарадкаваць парк, адчыніць у панскай сядзібе рэстарацыю, насыпаць дарожак, каб ужо ацывілізаваныя абарыгены маглі горда прагуляцца з вазком па прыбраным парку, а ўвечары зайсціся з сябрамі, як нармальныя пацаны, у бар. Што ім з таго, што нейкіх там рамантыкаў з добраўпарадкаваных мікрараёнаў ахапіла туга праз тое, што згубіць стары парк сваё «мона но аварэ», і не будзе дзе тым рамантыкам ствараць свае праўдзівыя мастацкія шэдэўры й ачароўваць даверлівых блізарукіх жанчын.

Я разумею. І рамантыкаў, і абарыгенаў. Але мне шкада. Нават не столькі парку, колькі аднаго цаглянага трохпавярховага будынку — вінакурні, пабудаванай у 1896 годзе. Якраз тады, калі закрычала ўпершыню маленькае блакітнавокае стварэнне, на якое, ужо невядома як — з радасцю ці журбою — глядзела далёкая Ганна Грышкевіч. Якраз гэтым годам нарадзілася мая прабабка, каб пражыць 86 гадоў, перажыць смерць шасцярых з сваіх семярых дзяцей і некалькі разоў памяняць імя: Марыя, Марыля, Маруся, Марыя Іванаўна Хіхіч. За рознымі панамі, войскамі й эміграцыямі. Для розных вуснаў, зубоў, языкоў, вушэй і вачэй. Каб пасоўкаць мяне й перадаць мне сваё імя. Разам з лепшай доляй. І цяпер я, бледнатварая й рудая, жыву гэтай лепшай доляй і мяняю імя ў залежнасці ад краіны свету й працадаўцы: Маша, Марыя, Маруся, Мэры, Маня, Марыя Іванаўна Хіхіч. Сама сабе пані, ваярка й, казаў бы той Саша Сакалоў, «унутраная эмігрантка».

Вось таму я й жыву зараз у гэтым цагляным трохпавярховіку, равесніку Львоўскага опернага тэатра. Жыву, таму што спадзяюся, што калі я буду жыць у ім, то з ім нічога не здарыцца. Не знясуць, не закінуць, не падпаляць. Жыву ягоным жыццём, каб быць анёлам-ахоўнікам, каб выратаваць — яго, а таксама сваю лепшую долю. Бясспрэчна, чалавек разумны, той самы гома сапіенс, сказаў бы, што, каб выратаваць будынак, трэба хадзіць па інстанцыях, пісаць даследчыя й публіцыстычныя артыкулы, збіраць подпісы й ладзіць пікеты. Але вядома, што жанчыны эвалюцыянавалі інакш і таму ратуюць усё ў гэтым жыцці любоўю й каханнем, асабліва калі на людскі цвярозы розум спадзявацца не выпадае. Каханне — гэта, выходзіць, крайняя мера. А мая прысутнасць тут, на трэцім паверсе вінакурні, — гэта яшчэ й крайняя мера крайняй меры. Карацей, не зусім падзеленага кахання.

І ўбілася я сюды, у гэты прасмердлы часам пакойчык з зашмальцаванымі блакітнымі шпалерамі, сталом з парэзанай цыраткай і кампутарам на ім, з чатырма зэдлікамі й правіслым ложкам, адно каб не быць западозранай у схільнасці да ўмоўнасцяў і размеранага мікрараённага побыту. У якасці альтэрнатываў выступалі яшчэ закінутая воданапорная вежа ў вёсцы праз дарогу й універмаг «Беларусь». У вежы мелася высокае вакно й заржавелыя жалезныя дзверы, і яна выдатна пасавала для жытла адзінокай маладой жанчыны з творчымі памкненнямі й даўгой касой. А ва ўнівермагу «Беларусь» можна б было аб’яўляць гасцям па гучнай сувязі, што на другім паверсе яны знойдуць цудадзейны бар, а таксама вазіць каву ў ложак на эскалатары. Але ні там, ні тут нічога не выйшла. У вежы не знайшлося пэўных гаспадароў, а ўнівермаг маё гуманістычнае «сапіенс» палічыла за лепшае пакінуць людзям. Такім чынам, чысціня, сапраўднасць, жыццяздольнасць, эксперыментальная селекцыйнасць творчага зерня ўва мне занеслі мяне на гістарычныя плантацыі менскай Лошыцы. І цяпер кожную ноч я ратуюся ад страху й адзіноты гукам вадаспаду забруджанай вады, якая па старой генетычнай памяці (бо зараз вадой можа быць названая з вялікай нацяжкай) перацякае праз шлюз. Нараніцу, паточаная, бы шашалем, слязьмі, страхам і бяссонніцай, я, удзячная Богу за некалькі гадзінаў сну й жывое-здаровае абуджэнне, стаю ля вакна. Аглядаю вершаліны дрэваў, правяраю зоркасць вока на паўразбуранай альтанцы, карчме й сядзібе, п’ю каву й назіраю, як нейкі мясцовы энтузіяст з целам спецназаўца ў адстаўцы спускаецца з моста па прыстаўленай да яго драбіне ў ваду, плёскаецца ў ёй і нават не пакрываецца ніякім чырвоным сыпам. (Я падазраю, што тут не ва ўсіх ёсць водаправод.)