Апошняя арбіта

Павел, вядома, шмат чытаў і чуў пра арбітальную станцыю. Гэта было, паводле агульнай думкі, збудаванне веку, першае дасканалае ажыццяўленне праектаў, якія нарадзіліся яшчэ ў мінулым стагоддзі. Аднак толькі апынуўшыся тут, Павел зразумеў па-сапраўднаму, якой вышыні дасягнула чалавечая думка, якімі магчымасцямі валодае сучасная навука і тэхніка.

Станцыя мела паўкіламетра ў дыяметры і была падобна больш на маленькую планету, чым на штучны спадарожнік. Знаходзячыся ад Зямлі ледзь не за сорак тысяч кіламетраў, яна тым не меней не выглядала нечым адасобленым, уяўлялася Паўлу неад’емнай часткай роднай планеты, як працягам яе, мастком у прастору.

У доўгіх, шырокіх і светлых калідорах, не заціхаючы, пульсавала рытмічнае, працоўнае жыццё. Насустрач Паўлу рухаліся людзі, засяроджаныя, занятыя, прывыклыя да сустрэч з навічкамі; снавалі электракары. Як на звычайнай вуліцы, на заводзе. Падобна, тут цанілі час.

Павел дагнаў таварышаў.

Бурмакоў паглядзеў на яго, быццам правяраў уражанне, змоўніцкі падміргнуў:

— Здорава!

— Не тое слова, Сцяпан Васільевіч,— адказаў Павел,— фантастычна!

— А ці не здаецца вам, Павел Канстанцінавіч, што мы наогул ступілі ў паласу, дзе ўсё будзе фантастычным? — У Віцевых вачах палала захапленне.— Арбітальная станцыя, «Набат», Марс!..

— Так, Віктор,— Бурмакоў спыніўся каля акна, за якім віднеўся борт іх карабля, злучанага закрытым калідорам са станцыяй.— Хопіць чалавеку трымацца за ручку Маці-Зямлі, настала пара паглядзець, а што там за родным парогам!

Павел слухаў і думаў, што стрыманасць Бурмакова, напэўна, выпрацавалася на працягу доўгіх гадоў цяжкай службы касманаўта, а на самай справе ён летуценнік, не меншы за Віцю. Ды хто ведае, можа, менавіта такія людзі і дабіваюцца нечага ў жыцці. Сам Павел саромеўся ўзнёсласці, не мог раскрывацца нават перад сябрамі. Аднак у іншых гэту якасць любіў, паважаў. I Бурмакоў, здольны захапляцца і марыць, як юнак, у гэту хвіліну стаў яму яшчэ бліжэй, даражэй.

— А дзе мы жыць будзем? — спытаў Віця. Хлопца паліла нецярпенне, яму хацелася дзейнічаць.

— Вось тут,— Сцяпан Васільевіч паказаў на дзверы, непадалёк ад якіх яны стаялі.— Калі не будзе пярэчанняў, у адным пакоі. Нам быць разам, можа, месяцы і месяцы, пара прывыкаць, прыцірацца адзін да аднаго.

Калі ўладкаваліся, Бурмакоў павёў Паўла і Віцю на карабель. Унутраная сценка станцыі ў тым месцы, дзе швартаваўся планеталёт, была празрыстая, і яны ўбачылі свой «Набат» зусім побач. I застылі, ашаломленыя. Вось ён, велічны, строгі прыгажун, іх прытулак у бязмежным космасе!

Бурмакоў бываў тут раней. Але і ён зараз, паглядаючы на сваіх малодшых таварышаў, таксама зноў адчуў, што палёт, пра які марыў, можа, з першага выхаду ў прастору, ужо не толькі план, а сама рэальнасць. I ў гэтым палёце ў невядомае Павел і Віця будуць яго адзінымі саратнікамі. Узрушаны Сцяпан Васільевіч абняў іх за плечы, прытуліў да сябе.

Нехта ўсё-такі падгледзеў гэту хвіліну, сфатаграфаваў касманаўтаў. Пазней, пасля старту «Набата», здымак надрукуюць газеты, пакажуць тэлевізійныя праграмы. Аднак самі героі кадра нават не заўважылі фатографа. У думках яны былі ўжо на борце карабля, дзе чакала іх сур’ёзная і адказная праца.

Хутка Гушча зразумеў, што дваццаць чатыры гадзіны — не так ужо многа для сутак. Трэба было не толькі вывучаць карабель, а і крытычна прыглядацца да кожнага вузла, прыбора, механізма, уяўляючы іх у дзеянні — у палёце, у час выхаду на чужой планеце. Абсталяванне ж у большасці было унікальнае. Бурмакову часта даводзілася напамінаць Паўлу, што дзень скончыўся і пара крыху адпачыць, каб і заўтра мець сілы працаваць з яснай галавой.

Гушча ўпарціўся, казаў, што арбітальная станцыя гэта не Зямля, што ў бязважкасці суткі даўжэйшыя.

Бурмакоў, сам не менш заклапочаны і стомлены, смяяўся:

— Станцыя, Павел Канстанцінавіч, што зямная ваколіца. Знайду вам планету, дзе суткі сапраўды працягнуцца гадзін на сорак. От там і папрацуеце.

Як ні дзіўна, падобныя жарты супакойвалі Гушчу, і ён, для прыліку пабурчаўшы, адпраўляўся спаць. А назаўтра з яшчэ большай настойлівасцю браўся за працу, часам толькі дзівячыся, як гэта ў яго хапае сіл, каб лазіць па доўгіх карабельных трапах, калі кожны неасцярожны крок пагражае падкінуць цябе пад столь, гадзінамі корпацца ў схемах і машынах, запамінаць, дзе і што знаходзіцца.

А дні беглі, як тыя секундныя стрэлкі на хранометры, няўмольна накручваючы хвіліны і гадзіны, набліжаючы заканчэнне вызначанага для асвойвання карабля часу. I карабель, складаны, дасканалы, ужо больш не палохаў, а рабіўся зразумелым, блізкім, сваім.

Нарэшце настала і тая хвіліна, калі галоўны эксперт дзяржаўнай камісіі сказаў, што прэтэнзій да першага экіпажа «Набата» не мае — ён можа адпраўляцца ў экспедыцыю.

I карабель быў гатовы да адлёту.

VII

Касманаўты атрымалі кароткі перадстартавы адпачынак. Можна было адаспацца, нагуляцца ўпершыню за колькі тыдняў. Аднак нікому з іх не хацелася марна траціць апошнія зямныя дні. 3 раніцы яны адпраўляліся з Касмічнага гарадка ў Маскву — гулялі па вуліцах, сядзелі ў прыціхлых асенніх скверах, хадзілі ў тэатры. Але і гэтым дням надышоў канец. Настала пара збірацца ў дарогу.

Апошні дзень на Зямлі касманаўты прысвяцілі развітанню з Масквой. Ад Краснай плошчы яны прайшлі цераз увесь горад да Пантэона Уладзіміра Ільіча Леніна і затым вярнуліся ў Музей касманаўтыкі. Тыя, хто пакідаў Зямлю, заўсёды аддавалі пашану сваім папярэднікам, жыццё якіх стала легендай, гісторыяй.

На ўзвышшы, на ўскраіне Вялікай Масквы, паўстагоддзя таму назад быў узведзены незвычайны будынак. Ён зусім не нагадваў касмічны карабель, як магло падумацца, і не было ў ім традыцыйнай нацэленасці ўвысь. Творцы музея пастараліся даць контурам будынка непрывычныя рысы. Хаос, адсутнасць строгіх геаметрычных форм — вось што кідалася ў вочы пры першым позірку. У гэтым было нешта незямное, яно непакоіла думку, трывожыла, кудысьці клікала. I ўнутры, хаця самі залы выглядалі строга, мелі звычайныя сцены, бачылася шмат элементаў касмічнага — афармленне, экспанаты, фатаграфіі, скульптуры.

Бурмакоў падвёў таварышаў да залы Гагарына. Яго скульптура стаяла на абломку базальтавай скалы побач з макетам першага касмічнага карабля «Восток» у натуральную велічыню.

Прыціхлыя, засмучаныя, спыніліся касманаўты перад гэтым помнікам бессмяротнаму подзвігу, зусім не думаючы пра тое, што, можа, хутка і іх імёны будуць таксама высечаны золатам на сцяне гэтага музея. Яны проста схіляліся перад тым, хто быў першым.

Гагарын цікавіў Паўла перш за ўсё як чалавек. Што ён думаў, калі садзіўся ў кабіну, калі апынуўся на нябачнай да таго часу вышыні, што думаў, ідучы на пасадку, адказваючы на прывітанні і віншаванні.

I больш за ўсё Паўла ўсхвалявалі словы, напісаныя Юрыем Аляксеевічам перад стартам. Яны былі ўвекавечаны на граніце. Павел падышоў бліжэй, каб прачытаць заяву першага касманаўта. I адчуў, што побач застылі Сцяпан Васільевіч і Віця.

Праводзіны «Набата» былі незвычайныя — адначасова на арбітальнай станцыі і на Зямлі. Вялізныя аб’ёмныя тэлеэкраны, устаноўленыя ў залах для ўрачыстых выпадкаў, стваралі эфект прысутнасці. I той, хто знаходзіўся на Зямлі, адчуваў сябе нібы побач з касманаўтамі, меў магчымасць нават перакінуцца з імі словам-другім. Аднак у размовах, бадай, неабходнасці зараз не было. Касманаўты напярэдадні развіталіся з роднымі, сябрамі, блізкімі, знаёмымі. I цяпер заставалася толькі так званая афіцыйная частка.

Рэпрадуктары абвясцілі, што настала пятнаццатая гадзіна. Кіраўнік палёту пажадаў экіпажу «Набата» шчаслівага падарожжа і паспяховага вяртання на Зямлю.

Касманаўты аддзяліліся ад натоўпу жыхароў арбітальнай станцыі, па традыцыі падняліся на спецыяльна пастаўленую трыбуну, хвіліну прабылі там, быццам настройваючыся на новую для сябе справу, і, памахаўшы зямлянам высока ўзнятымі рукамі, рушылі па трапе на карабель — першы Бурмакоў, за ім Асадчы і апошні — Гушча.