Страница 2 из 2
Археологик мәҙәниәттәр сифатында ғалимдар Көньяҡ-Көнбайыш Азиялағы халаф, убейд, чатал-хююк мәҙәниәттәрен Һәм Кавказ Аръяғындағы куро-араксин мәҙәниәттәрен атай. Был ғалимдар фекеренсә, һинд-европалыларҙың икенсел аралыҡ ата-бабаһы Булып Төньяҡ Ҡара Диңгеҙ Буйы тора, унда уларҙың таралыуы б.э. т. III мең йыллыҡҡа ҡарай. һинд-европа ғаиләһе ареалынан көньяҡҡа табан, бәлки, семит-хамит (афразия) тел ғаиләһенең үҙәге барлыҡҡа килгәндер. Һинд – европалыларҙан төньяҡтараҡ картвель телдәре, көнсығыштараҡ дравидия телдәре һөйләшеүселәр йәшәгән. Урал (фин-уғыр һәм самодий) төрки, монгол һәм тунгус-маньчжур телдәренең ата-бабалары хәҙерге Рәсәйҙең төньяҡ-көнсығыш периферияһында урынлашҡан. Был ностратик макроғаиләгә һинд-европа, семит-хамит, йәки афразия, картвель, урал, дравидия, төрки, монгол, тунгус-маньчжур, чукот-камчатка һәм, бәлки, эскимос-алеут тел ғаиләләре ҡарай. Был ҙур макро-ғаилә телдәрендә хәҙер бөтә донъя халҡының 2/3-нән ашыуы һөйләшә.
Ностратик телдәрҙең таралыуы, моғайын, хәҙерге төрҙәге боронғо кешеләрҙең таралыуы һәм уларҙың төрлө ҡәбилә төркөмдәре араһындағы бәйләнештәр аша барғандыр. Көньяҡ-көнсығыш Азияла яҡынса шул уҡ ваҡытта икенсе боронғо тел макроғаиләһе (йәки олоно) барлыҡҡа килгән тип фаразларға нигеҙ бар, уның дифференциацияһы ҡытай – тибет, австроазиат һәм австронезий телдәренең үҫешенә килтергән. Башҡа ғалимдар (шул иҫәптән күп кенә совет тел белгестәре) тел ғаиләләренең барлыҡҡа килеү ваҡыты неолитҡа (яңы таш быуат) һәм археологик периодизацияның бронза быуатына (беҙҙең эраға тиклем 8-2 мең йыл) тап килгән тарихтың һуңғы осорҙары булыуы ихтимал тип иҫәпләй. Был ваҡытта боронғо тел ғаиләләренең барлыҡҡа килеүе күсмә, башлыса малсылыҡ ҡәбиләләренең айырылып сығыуы һәм уларҙың интенсив күсенеүҙәре менән бәйле була, улар тел дифференциацияһы һәм ассимиляцияһы процестарын көсәйтә. Әммә шуны билдәләп үтергә кәрәк: ике ҡараш араһындағы ысын айырмалар ҙур түгел, сөнки төрлө тел ғаиләләре бер үк ваҡытта барлыҡҡа килмәгән һәм бик оҙайлы процесс булған.
Башҡаларҙан алдараҡ, моғайын, телдә һөйләшкән этник берләшмәләр барлыҡҡа килгәндер, улар хәҙерге ваҡытта боронғо ойкумендың периферияһында кешеләр йәшәгән ҡоро ер территорияһында (грек. "эйкео" йәшәү). Был телдәр фонетик составы һәм грамматикаһы менән айырылып тора, йыш ҡына үҙ-ара һиҙелмәйенсә күсеүҙәр барлыҡҡа килтерә, бәлки, боронғо лингвистик өҙлөкһөҙлек дәүеренә барып тоташа. Генеологик классификацияға бик ауыр бирелеүсе бындай телдәргә беҙгә билдәле булған америка индеецтары, «себер палеоазиаттары», австралиялылар, Яңы Гвинея папуастары, бушмендар һәм Готтентоттар, Көнбайыш Африканың ҡайһы бер халыҡтары телдәре ҡарай.
Тәүтормош кешелеге, көнбайыштан (Африканан) көнсығышҡа (Ғәрәбстан ярымутрауы) күсеп, Азияның төпкөлөндә яңы ерҙәрҙе үҙләштерә, боронғо таш быуатта уҡ ике төркөмгә тарҡала: ҡара һәм аҡ. Был меланин, көрән һәм ҡара төҫтәге пигменттарҙың кәмеүе менән бәйле. Һунарсылар һәм йыйыусылар төркөмдәре өсөн, аҙыҡ эҙләп, йәшәү урындарын даими үҙгәртеп тороу, һәм әле лә ха-ға ел кәртәләре, ағастарҙағы торлаҡ йәки ботаҡтарҙан, ҡабыҡтан һәм япраҡтарҙан торған ваҡытлыса өйҙәр рәүешендәге ҡоролмаларҙың примитив формалары хас, был урыҫ фольклорын хәтерләтә, унда Баба-Яга «тауыҡ аяҡтары» (төтөн менән ҡапланған) өйөндә йәшәй.гнили) һәм помелала «оса». Яга, бәрәс кеүек үк, санскрит телендә ҡорбан, ә боронғо рус телендә (чага) әсир. Яга немец һәм швед телендә һунар итергә, ҡыуып ебәрергә, һунарҙы ағыуларға. Ирҙәр варианты егерь (немец теленән охотник). Был һүҙҙәрҙең барыһы ла һинд-европа нигеҙенән килеп сыҡҡан. Яга атамаһының боронғо славян берегини (тәүҙә славяндарҙың христианлыҡҡа тиклемге изге рух-ҡурсалаусылары) Яши (Яги) һүҙенән килеп сығыуы тураһында версия бар, уның исеме уның Кеҫәртке, йәғни Праҙағы иң боронғо ата – бабаның Ата – бабаһы, яга утлы йылғаны, йәғни ер һәм теге донъяларҙы айырған изге сикте һаҡлаған тигәнде аңлата. Был сик һаҡсыһы ҡаты булырға тейеш, шуға Күрә Ягаға кире һыҙаттар бирелә башлай, христианлыҡты ҡабул иткәндән һуң изге Яга образы мәкерле һәм яуыз булып китә, ул урман биләмәләрен контролдә тотҡан һәм кеше менән туҡланған яманатлы сихырсыға әйләнә.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.