За перагародкай

Аўтобус, пакалыхваючыся з боку на бок, выплыў з каўдобістай вулачкі на шырокую местачковую плошчу і, мінуўшы шэры драўляны касцёл, спыніўся ля сіняй дашчатай будкі. Коса прыбітая шыльда над яе малюсенькім акенцам абвяшчала: «Білетная каса».

— Стаім дваццаць мінут, — павярнуўся шафёр да пасажыраў.

Расчыніліся дзверцы, у аўтобус хлынула свежае, дрыготкае паветра з нейкім мяккім халодным пахам,— так яно пахне заўсёды, калі выпадзе першы снег,— і Андрэю Сідорчыку зрабілася адразу вальней. Ён адчуў бадзёрасць, прыемную лёгкасць. «А можа, выйду? — падумаў.— Насядзеўся. Столькі ж ехаў». I, памогшы гарбаценькаму вастраносаму пасажыру закінуць на плечы цяжкі, напакаваны невядома чым мяшок, выйшаў з аўтобуса.

Снег выпаў пасля ночы. Памаладзеў, абнавіўся свет. Павесялела неба. I гэтае старое, незнаёмае Андрэю мястэчка з шырокай плошчай, якую няроўным трохкутнікам абступалі двухпавярховыя, даўнішняй пабудовы цагляныя дамы, здалося незвычайна харошым, па-зімоваму чароўным, прывабным.

Сіняватая ранішняя сцішанасць панавала над мястэчкам. Часам яе абуджаў звонкі крык галак ды глухі шум грузавых машын, калі яны пераязджалі плошчу, шпурляючы коламі снег і бразгаючы ланцугамі.

Сідорчык, агледзеўшыся, абабіў з паліто скураной рукавіцай пацяруху, што набралася ад мяшка, закурыў і, не маючы дзе збавіць час, пайшоў да магазіна з высокімі цэмянтовымі прыступкамі. Прачытаў кароткую аб’яву пра распарадак дня ў магазіне і, пабойваючыся, каб часам хто не заняў яго месца, вярнуўся назад.

У аўтобусе ўжо сядзелі новыя людзі, але месца яго пуставала. Ён яшчэ крышку патупаў ля дзверцаў, не ведаючы, ці то садзіцца, ці то не. Але з сіненькай дашчатай будкі, прыгнуўшыся, выбег шафёр, за ім, кідаючы недакураныя папяросы, пацягнуліся мужчыны, і Андрэй ускочыў у аўтобус.

— Усе з білетамі? — крыкнуў шафёр у адчыненыя дзверцы.

— Ды ўсе, чаго ты! Хіба толькі мой каток? — адказаў з апошняга сядзення чалавек у доўгім кажусе і падняў з кошыка рудога ката.

— Ну, ладна, — незалюбіў шафёр і паклікаў некага яшчэ: — Ліда, будзеш правяраць білеты?

— Не, — азваўся з будкі жаночы голас.

— Як сабе хочаш...— шафёр гупнуў ботам па коле і пайшоў на другі бок аўтобуса, у кабіну.

Матор глуха фыркнуў, аўтобус задрыжаў і памаленьку крануўся з месца. 3 будкі выбегла маладзіца ў зялёным драпавым паліто, у шэрай пуховай хустцы, махнула рукой шафёру і, смеючыся, папрасіла:

— Дзімка, пачакай!

Аўтобус спыніўся, і пярэднія дзверцы нячутна і мякка раз’ехаліся.

Маладзіца абвяла ўсіх вачыма з той цікавасцю і строгай увагай, з якой заўсёды аглядаюць кантралёры пасажыраў перад тым, як пачаць праверку білетаў, і, адкінуўшы крысо паліто, па-жаночаму асцярожна і разам з тым неяк упэўнена і вольна прысела на доўгае, нікім не занятае сядзенне ля кабіны.

Андрэй даў ёй год дваццаць пяць. Але мела яна, напэўна, больш. Жанчына была таго ўзросту, у якім звычайна цяжка вызначыць, не завышаючы або не заніжаючы, колькі чалавеку год. На яе чыстым, бялявым тварыку ляжаў прыкметны клопат і нейкая разгубленая суровасць. Сінія вочы свяціліся мякка, цёпла, у іх была дабрата, шчырасць.

I яму здалося, каб да гэтай жанчыны хто загаварыў, то яна з ветласцю і ахвотай пачала б размову і, пэўна, гаварыла б больш сама, няхай сабе аб дробязным, нязначным, але так, як гэта ўмеюць гаварыць зычлівыя, сардэчныя людзі.

Андрэю Сідорчыку захацелася раптам загаварыць да маладзіцы. «Але з чаго пачаць? Каб была якая зачэпка», — меркаваў ён. — Спытаць, ці ведае яна тутэйшую мясцовасць? Бо тут недзе, недаязджаючы да Нёмана, перад ляском, як казалі яму ў рэдакцыі, ён павінен выйсці. Тут і будзе той калгас, адкуль ён, Андрэй Сідорчык, павінен вярнуцца ў Мінск з карэспандэнцыяй ці нават нарысам. Але ўсіх пасажыраў, вядома, здзівіць, чаму ён будзе распытваць у жанчыны, якая сядзіць далёка ад яго, а не ў бліжэйшых каго, ну хоць бы ў гэтага, што сядзіць поруч, відаць, дэмабілізаванага з арміі хлопца ў шынялі з бурачковымі пятліцамі.

Не, гэта ўсіх здзівіць. Лепей маўчаць, лепей сядзець так: адсюль добра відаць яе сінія палахлівыя вочы і вільготныя, па-дзіцячаму надзьмутыя вусны. Так лепш...

Жанчына расслабіла туга завязаную пуховую хустку, лёгка, вольна пакруціла маленькай галавой, а потым пачала расшпільваць паліто, доўга і пільна ўглядаючыся ў Андрэя.

Ён злавіў яе позірк і зачырванеўся. Сэрца яго затахкала і стаілася.

«Што са мною?» — наракаючы на сябе, адвярнуўся ён да акна.

Сцішыўшы ход, аўтобус ішоў на грудок. Голыя, рэдкія бярэзінкі на адхоне кружыліся, забягалі адна за адну і аставаліся ззаду. Цягнуліс густыя правады, ірваліся на белых кубках і цягнуліся далей. Засланяючы далёкі сіні лясок, паднімаў гарбатыя белыя плечы ўзгорак, знікалі адны і набягалі іншыя малюнкі позняй зімовай раніцы і незнаёмых абшараў поля, але ў вачах Андрэя ўсё іх хараство мяшалася і неяк бясследна нікла. Ён бачыў толькі дробненькі твар маладзіцы, і яму чамусьці здавалася, што яна, напэўна, цікуе за ім.

Аўтобус нахіліўся. Сідорчыка кінула да акна, ён прыпаў шчакою да халоднага шкла і доўга глядзеў, як плыло назад белае, што аж адбірала вочы, поле. Воддаль шашы мільганула невысокая ялінка, і Андрэю здалося, што гэта стаіць жанчына ў пуховай хустцы, у зялёным драпавым паліто і махае яму рукою.

Ён нават спачатку не ўцяміў быў, ці верыць гэтаму раптоўнаму, нечаканаму цуду, але ялінка паступова аддалялася і неўзабаве знікла. Там нікога не было.

Расчараваны, нібы што згубіўшы, Андрэй кінуў вачыма ў той бок, дзе павінна была сядзець жанчына і, убачыўшы яе, павесялеў, ажывіўся. Узрадаваўся, што яна тут, зусім блізка, і кінуўся ў гутарку да хлопца ў вайсковым шынялі:

— Самі, мусіць, нядаўна з арміі?

Хлопец здзівіўся нечаканаму запытанню незнаёмага чалавека, але, павярнуўшыся, адказаў з ахвотай:

— Ды ўжо месяцаў два, як дэмабілізаваўся.

— А далёка дзе едзеце?

— Што кажаце?.. Не, недалёка.

— Можа, у «Савецкую Беларусь», у Зачэпічы, часам?

— Ага.

— От, не спадзяваўся, што спадарожнік трапіцца, — Андрэй, узрадаваны, выгукнуў так моцна, што людзі паглядзелі ў яго бок, але ён заўважыў толькі позірк і скупую прыхаваную ўсмешку дзяўчыны, што сядзела ля кабіны. I, відаць, зразумеўшы, што парушыў звычайны гармідар аўтобуса, збянтэжыўся, астыў, пэўна болей ад таго, што маладзіца не зводзіла з яго вачэй.

— Калі ў адну дарогу, то нам пара выходзіць, — паднімаючысл з сядзення, папярэдзіў салдат.

— Выходзіць? — перапытаў Андрэй, не даўшы веры чутаму.

«Ды як жа гэта? А яна?.. — ён адчуў, што ногі адзеравянелі. — Вось табе, нават і не загаварыў. — Але раптам падумаў: — А можа і яна выйдзе на гэтым прыпынку?», — і падаўся за хлопцам.

— От і прыехалі, — сказаў той, выходзячы з аўтобуса.

Андрэй спусціўся на прыступку, але не вытрымаў, аглянуўся.

Яна, нагнуўшы галаву, туга завязвала на спіне хустку.

«Няўжо выходзіць?.. — I ён, узрадаваны, як сам не свой, скочыў на снег — цвёрды і слізкі, як лёд, пакаўзнуўся, але не ўпаў. Чорная коцікавая шапка слізганула з яго галавы. Растапырыўшы і выцягнуўшы рукі, нібы лавіў курыцу, Сідорчык кінуўся паднімаць шапку, а калі аглянуўся, аўтобус, пыхкаючы сінім дымком на шашу, памаленьку, але з кожнай хвілінай набіраючы хуткасць, адыходзіў усё далей і неўзабаве схаваўся за блізкім ляском.

Андрэй Сідорчык глядзеў на сіні лясок, прыслухоўваўся да нязвыклай зімовай цішыні поля, і неяк не верылася яму, што ён застаўся з гэтым дэмабілізаваным вайскоўцам, а людзі паехалі ў нейкі невядомы свет, куды паехала і яна са сваімі марамі, клопатамі і, пэўна, ніколі не здагадаецца аб тым, што ён, незнаёмы, чужы ёй чалавек, думае пра яе.

— Як смешна падчас здараецца ў жыцці... — сказаў уголас Андрэй, бязвольна, як не сваімі рукамі, нацягваючы на галаву шапку. — Восьтсустрэнеш чалавека ў дарозе, глянеш на яго адзін толькі раз і запомніцца ён табе на ўсё жыццё, а з іншым гады пражывеш і, каб хацеў, твару не прыгадаеш.