Страница 14 из 16
Вайной з Першамайкай хлопец перастаў цікавіцца зусім. У глыбіні душы ён нават радаваўся, што Тарабанава армія разбіта. Мабыць, выплылі наверх усе тыя крыўды, якія прычыніў Яшу руды Алёша. У Яшавых думках Тарабан займаў цяпер зусім мала месца. Ён здаваўся хвальком, задавакам, і болей нічога.
А з рудым Алёшам здарылася няшчасце. Ён знайшоў у бацькавай краме за скрынямі салодкі коржык і з'еў яго. Тарабан не ведаў, што гэты коржык атручаны і падкінуты спецыяльна для мышэй. Праз некалькі хвілін Алёша пачаў страшэнна крычаць, і яго бацька, здагадаўшыся, у чым справа, кінуўся да доктара. Доктара якраз не было, ён паехаў у другую вёску. Фельчарыца прамыла Алёшу страўнік, але боль не праходзіў. Усе думалі, што Тарабан памрэ. Вечарам паклікалі Пепу. Ён прынёс нейкага травянога настою і даў выпіць хвораму. Ад гэтага зелля боль сцішыўся, і Алёша заснуў. Ён спаў цэлую ноч і яшчэ дзень. Доктар, які прыходзіў пасля Пепы, сказаў, што небяспека мінула і хворы хутка стане на ногі.
Вестка аб тым, што Пепа выратаваў рудога Алёшу ад смерці, уразіла хлопцаў нібы пярун з яснага неба. Толькі Яша не здзівіўся. Ён даўно ведаў, што Пепа не дурны, што гэта толькі так думаюць пра яго, бо ён усіх слухаецца.
— Я табе даўно казаў пра Пепу, — спаткаўшыся з Калашканам, хваліўся Яша. — Ён ад усякай хваробы можа вылечыць. I бачыш, ён зусім не помсціцца: Алёша з яго здзекаваўся, а ён яго ўратаваў ад смерці.
Калашкан цяпер не спрачаўся. Ён толькі не мог зразумець, чаму Пепа не ідзе ў бальніцу і не заявіць дактарам, што ўмее лячыць.
Дні ішлі.
Да Алёшы, які не ўставаў з пасцелі цэлых два тыдні, ніхто з хлопцаў не хадзіў. Нават Алесь Бахілка і Аркадзь Панядзелак, якія лічыліся камандзірамі палкоў, абміналі Тарабанаў двор. Яша не вытрымаў і падкалоў аднойчы Бахілку, які, налаташыўшы яблыкаў, еў іх на поўны рот.
— Ты хоць бы адно Алёшу занёс. Даведаецца ён, што адзін еў, то пералічыць табе рэбры...
Бахілка пачырванеў і ў першую хвіліну нічога не змог адказаць.
Я сам па сабе, а Тарабан сам па сабе, — прамовіў ён нарэшце. — Хіба я наймаўся яму служыць?
Вось Аркадзь пра ўсё раскажа Алёшу, тады будзеш ведаць.
Няхай расказвае, — абыякава адазваўся Алесь. — Што я такое зрабіў?
Алёшава армія распадалася на вачах. Ніхто не хваліўся першай сёлетняй перамогай ля Цітавай копанкі. Хлопцы нават не злавалі, калі хто-небудзь успамінаў, як першамайцы гналі іх ад сваёй новай копанкі. Лопнуў нейкі абручык, парваліся нябачныя ніці, якімі яшчэ нядаўна ўсе былі моцна звязаны.
Вайна скончылася паражэннем Слабодкі, і ніхто не хацеў пра гэта ўспамінаць...
Незадоўга да заняткаў Яша з Калашканам пайшлі ў арэхі. Арэхаў было мала, хлопцы нарвалі ўсяго па адной кішэні. Нехта ўжо тут добра папасвіўся. Выбраўшыся з густога ляшчынніку на паляну, Яша са Змітраком ледзь не самлелі ад страху: проста на іх ішоў белагаловы Косця са сваімі першамайцамі. Сябры ўжо хацелі рвануць наўцёкі, але чамусьці стрымаліся. На твары Косці і хлопцаў, што яго акружылі, не было ніякай злосці.
— Не бойцеся, — проста сказаў Косця. — Мы не будзем біцца. Першамайцы сапраўды не збіраліся ні караць, ні забіраць у палон сваіх нядаўніх праціўнікаў. Яны трашчалі арэхамі і з цікавасцю глядзелі на Яшу і Калашкана. Але размова не клеілася. Ні Яша, ні Змітрок не ведалі, пра што гаварыць...
— Калі хочаце, пайшлі з намі, — прапанаваў Косця. — Арэхаў не нарвяце, мы ўжо былі тут.
Калашкан і Яша пайшлі. Яны хоць і не ўдзельнічалі ў апошнім налёце на Першамайку, але нібы адчувалі віну перад белагаловым Косцем і таму маўчалі. Першамайцы размаўлялі пра сваё. Яны гаварылі пра нейкія качэлі і пра слуп, які трэба выкапаць ля старой грэблі. Яша заўважыў, што першамайскія хлопцы зусім не баяцца белагаловага Косці. Яны перабіваюць яго і нават з ім спрачаюцца. Гэта здзівіла і ўразіла Яшу.
Хлопцы непрыкметна дайшлі да першамайскага выгану, і тут Яша ўбачыў новую копанку, якую хацеў захапіць руды Алёша. Копанка была невялікая, але, мабыць, глыбокая. Вада ў ёй светлая, зусім не такая, як у Цітавай. Паблізу стаяў невялікі буданчык.
Вы доўга яе капалі? — спытаў Яша.
Цэлы месяц, — з гонарам адказаў хлопец, якога звалі па-вулічнаму Брык. Сапраўднага імя хлопца Яша не ведаў, бо той перайшоў толькі ў другі клас.
Цэлы месяц капалі, — хваліўся Брык. — Мы сюды нават малькоў пусцілі. Налета будзем лавіць карасёў і шчупакоў.
Карасёў не будзе, — заявіў Яша. — Застануцца адны шчупакі.
Чаму? — вылупіўся Брык. Ён пазіраў на Яшу з незахаванай варожасцю — Шчупакі з'ядуць карасёў, — адказаў Яша, помсцячы Брыку за лішнюю самаўпэўненасць. — Які дурань пускае карасёў разам са шчупакамі?
Брык анямеў. Ён не чакаў такой смеласці ад Яшы, які адкрыта выступаў супроць першамайскіх парадкаў.
Вы ўсе такія! — апомніўшыся, залямантаваў Брык. — У вас ніякай копанкі няма, дык вы хацелі нашу захапіць...
Мы з ім не нападалі на вас, — падтрымаў Яшу Калашкан. — Мы даўно выйшлі з Тарабанавай арміі.
Сціхні, Васіль! — умяшаўся ў спрэчку белагаловы Косця. — Ты заўсёды крычыш болей за ўсіх.
Яны ўсё разведаюць і нападуць на нас, — не сунімаўся Брык.
— Вось пабачыце.
Яшу стала няёмка. Ён тузануў Калашкана за рукаў, запрашаючы пайсці прэч ад гэтай копанкі, на якую яны не мелі ніякіх правоў. Хлопцы рушылі, ні з кім не развітаўшыся. Іх дагнаў на паўдарозе сам белагаловы Косця. Ён аж задыхаўся ад шпаркага бегу.
— Не слухайце вы гэтага Брыка, — сказаў Косця. — Ён нічога не разумее, таму і крычыць. Пайшлі купацца...
Хлопцы пераглянуліся. Яны ніколі не думалі, што Косця такі добры. Ён запрашаў купацца ў той самай копанцы, якая належала толькі Першамайцам і якую нядаўна іхні Тарабан хацеў захапіць.
— Мы не хочам ніякай вайны, — расказваў па дарозе Косця.
— Але з вашым гэтым Алёшам хіба дамовішся? Ён проста дурань. У нас жа не армія, а камуна. Зрабіце і вы, калі хочаце, камуну. А навошта біцца?
— Тарабана ніхто не слухае болей, — жадаючы сказаць Косцю прыемнае, прамовіў Яша. — Ніякай арміі ўжо няма. А мы з Калашканам даўно ўжо не ваюем.
— Я вас і даганяў таму — прызнаўся Косця. — Давайце дружыць. Скажыце хлопцам, няхай прыходзяць да нас. Мы гіганцкія крокі, качэлі такія, будзем рабіць. На слупе...
Брык стаяў надзьмуўшыся. Ён, відаць, не мог дараваць Яшу абразы і не разумеў, чаго Косця вярнуў назад гэтых хлопцаў са Слабодкі.
Усё ж мы вам далі, — сказаў Брык, убачыўшы, што ні Яша, ні Калашкан болей не збіраюцца ісці дамоў. — Мы ведалі, што гэты ваш Тарабан нападзе. У нас было, можа, сто пудоў каменняў.
— Алёша цяпер баіцца вас, — супакоіў Яша Брыка. — З ім болей ніхто не гуляе, і арміі ў яго няма.
— Няхай ён паспрабуе толькі! — гарачыўся Брык.
Яша з Калашканам прабылі ў першамайцаў да вечара. Хлопцы бачылі два іхнія самакаты. Іх сапраўды не трэба было папіхаць ззаду. Толькі вадзі за рычаг уперад і назад. Ніякай камуны, апрача невялікай будачкі, дзе змяшчалася крама, хлопцы не заўважылі. У гэтай краме было не дужа тавараў. Ляжала некалькі груш і яблыкаў — вось і ўсё.
— А хто ж прыносіць сюды яблыкі? — пацікавіўся Яша.
— Усе, у каго ёсць сад, — расказваў Косця. — Пасля работы мы іх дзелім. А хто не працаваў, таму нічога не даём. У нас і свая бібліятэка ёсць, і майстэрня...
— І ў вас многа кніг?
— Дзевятнаццаць штук. Але цікавых толькі шэсць, — прызнаўся Косця.
— А ў вашу бібліятэку можна запісацца?
— Можна, толькі трэба прынесці сваю кнігу.
Кнігі ў Яшы не было, і гэта яго засмуціла. Прапанаваць стары падручнік арыфметыкі ён не адважыўся, а «Містэра Цвісцера» — падарунак настаўніцы — не хацелася аддаваць.
— У мяне ёсць кніга пра Бураціна і залаты ключык, — успомніў Яша. — Толькі ў мяне палавіна, я яе сам перапісваў...
— У нас ёсць Бураціна, — сказаў Косця. — Прынесла Ліза. Нічога, мы цябе запішам і без кнігі. Прынясеш, як будзе ў цябе.
Добры хлопец гэты белагаловы Косця. Ён нічога не шкадаваў і адразу ішоў на ўступкі. Яшу ён вельмі спадабаўся. Калашкан таксама не сказаў нічога дрэннага пра Косцю.