Η φιλοσοφία ως μέθοδος γνώσης του γύρω κόσμου

Андрей Тихомиров

Η φιλοσοφία ως μέθοδος γνώσης του γύρω κόσμου

Η φιλοσοφία ως είδος ανθρώπινης δραστηριότητας και γνώσης προέκυψε πριν από περισσότερα από 2,5 χιλιάδες χρόνια, σχεδόν ταυτόχρονα σε πολλά κέντρα της τότε πολιτιστικής οικουμένης – στην Κίνα, την Ινδία, το αρχαίο Ισραήλ και αργότερα στην αρχαία Ελλάδα. Ο Καρλ Τζάσπερς αποκάλεσε αυτή την περίοδο στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού τον "αξονικό χρόνο" κατά τον οποίο γεννήθηκαν φιλοσοφικές διδασκαλίες και μερικές από αυτές τις διδασκαλίες αργότερα έγιναν θρησκείες.

Η φιλοσοφία, αν αποκαταστήσουμε την αρχική ετυμολογία αυτής της λέξης, είναι η "αγάπη για τη σοφία", η οποία συχνά και πολύ ανακριβώς μεταφράζεται ως "αγάπη της Σοφίας". Στην πραγματικότητα, η αρχαία ελληνική έννοια της "σοφίας" είναι πολύ πιο ευρύχωρη και περίπλοκη από την απλή "σοφία". Εάν, κατά την άποψη του Πλάτωνα, ο οποίος καθόρισε τη λέξη "φιλοσοφία" στην Ευρωπαϊκή ορολογία, ο φιλόσοφος ήταν απλώς σοφός ή λάτρης της σοφίας, δεν θα είχε εισαγάγει αυτήν ακριβώς τη λέξη "φιλόσοφος", που μιλά για αγάπη για τη σοφία, αλλά θα είχε σταματήσει απλά στη λέξη σοφός. Το γεγονός είναι ότι ο Πλάτωνας, από τη σοφία, δεν σήμαινε μια καλά αποκτηθείσα, υποκειμενική ιδιότητα του ανθρώπινου νου, αλλά μια ορισμένη "μεγάλη και κατάλληλη μόνο για μια θεότητα" αντικειμενική ποιότητα ενός λογικά διατεταγμένου και αρμονικού κόσμου.

Η φιλοσοφία στην αρχή της δεν σχεδιάστηκε ως απλή δημιουργία αληθειών, αλλά ως προσπάθεια για αλήθεια, ως μια ιδανική διάθεση της ψυχής και του νου ενός ατόμου που μπορεί να οδηγήσει σε μια αρμονική ισορροπία, τόσο στην εσωτερική ψυχική ζωή ενός ατόμου όσο και στη σύνθετη σχέση του με τον κόσμο.

Η φιλοσοφία κάποτε μπορούσε και είχε το καθεστώς μιας ειδικής επιστήμης. Μια ειδική μορφή γνώσης, όπως, για παράδειγμα, στην αρχαιότητα, όταν ήταν ουσιαστικά πανομοιότυπη με ολόκληρη την κουλτούρα εκείνης της εποχής. Αλλά από τον εικοστό αιώνα, τον αιώνα της άνευ προηγουμένου διαφοροποίησης της γνώσης, όταν κάθε ερώτηση πήγε στη δική της ξεχωριστή επιστήμη, η φιλοσοφία δεν είχε πλέον "τη δική της γη". Έχει χάσει την προηγούμενη μαγική της δύναμη. Αυτή, φυσικά, είναι μια εξαιρετικά μυτερή θέση, η οποία αντιτίθεται στο άλλο άκρο, δηλαδή στη θέση σύμφωνα με την οποία η φιλοσοφία όχι μόνο δεν έχει "τελειώσει", αλλά, αντίθετα, έχει αποκτήσει μια συνθετική λειτουργία σχεδόν με τον ίδιο τρόπο όπως στην αρχαιότητα. Για πρώτη φορά στην ιστορία, η φιλοσοφία συνειδητοποίησε την πραγματική της θέση ως Βασίλισσα των επιστημών, αντικαθιστώντας τη θρησκεία που βασίλευε για τόσο πολύ καιρό. Για πρώτη φορά, ήρθε τόσο κοντά στη δημόσια ζωή που άρχισε να την επηρεάζει όχι μόνο έμμεσα, αλλά και με άμεσο τρόπο. Και για πρώτη φορά, η φιλοσοφία έλαβε το δικαίωμα να αξιολογεί και ακόμη και να επιλύει προβλήματα σύγκρουσης όχι μόνο στην κοινωνικοπολιτική, αλλά και στην οικονομική και ακόμη και επιστημονική και ακαδημαϊκή ζωή. Εάν δεν αναγνωρίσουμε ανοιχτά αυτόν τον καθοδηγητικό ρόλο της φιλοσοφικής σκέψης, εάν συμφωνήσουμε ότι το άλλοτε βασιλικό οικοδόμημα της φιλοσοφικής γνώσης έχει διαλυθεί τούβλο με τούβλο υπέρ των ιδιωτικών επιστημών, τότε θα χάσουμε έτσι την ενότητα του πνευματικού μας κόσμου, που από μόνη της είναι ικανή να μας υποστηρίξει στις πρακτικές μας ενέργειες.

Η ιδιαιτερότητα της φιλοσοφίας ως τρόπος κατανόησης του κόσμου αποκαλύπτεται σε σύγκριση με τη μυθολογική κατανόηση της πραγματικότητας. Η μυθολογία είναι η κοσμοθεωρία μιας πρωτόγονης κοινοτικής, φυλετικής κοινωνίας. Η μυθολογία αποτελείται από αυθόρμητα αναδυόμενους θρύλους, ιστορίες για τη ζωή, για την προέλευση, για την προέλευση των βιοτεχνιών που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά. Η ουσία της μυθολογίας έγκειται στη μεταφορά των κοινοτικών-φυλετικών σχέσεων σε ολόκληρο τον περιβάλλοντα κόσμο. Οι μυθολογικές αναπαραστάσεις αναπτύσσονται συλλογικά-ασυνείδητα και είναι μια φανταστική, γενικευμένη αντανάκλαση της φυσικής και κοινωνικής ύπαρξης στη συνείδηση ενός ατόμου μιας γενικής κοινωνίας. Τα κύρια χαρακτηριστικά της μυθολογικής κοσμοθεωρίας είναι τα εξής:

1.      Η ιδέα της συγγένειας των δυνάμεων και των φαινομένων και των ανθρώπινων συλλογικοτήτων. Ανθρωπομορφισμός, δηλ.τη μεταφορά ανθρώπινων ιδιοτήτων σε ολόκληρο τον περιβάλλοντα κόσμο.

2.      Προσωποποίηση, προσωποποίηση φυσικών δυνάμεων και τρόπων ανθρώπινης δραστηριότητας.

3.      Η μυθολογική σκέψη είναι καλλιτεχνική από τη φύση της, λειτουργεί με εικόνες, αλλά όχι με έννοιες.

4.      Αυταρχισμός, δηλ. αιτιολόγηση του τι συμβαίνει μέσω της εξουσίας.

Η φιλοσοφία, από την άλλη πλευρά, βασίζεται σε μια συνειδητή θεωρητική, ορθολογική στάση απέναντι στον κόσμο, στην αντίθεση του υποκειμένου και του αντικειμένου, στην επίγνωση του υποκειμένου για τον εαυτό του ως ενεργό σχήμα.

Η φιλοσοφία μελετά τους καθολικούς νόμους της φύσης, της κοινωνίας και της ανθρώπινης σκέψης. Με άλλα λόγια, η φιλοσοφία επιδιώκει να συνειδητοποιήσει μια συγκεκριμένη βάση για όλες τις σφαίρες της πραγματικότητας, δημιουργώντας όλη την ποικιλομορφία του κόσμου, αλλά διατηρώντας τη σταθερότητα σε όλες τις αλλαγές.

Το θέμα της φιλοσοφίας είναι η αναζήτηση απόλυτων, διαχρονικών κανόνων, ιδανικών προτύπων τέτοιων τύπων. Ο Ι. Καντ πρότεινε διάφορα βασικά φιλοσοφικά ερωτήματα που μαζί αποτελούν το θέμα της φιλοσοφικής γνώσης: 1) Τι μπορώ να γνωρίζω; 2) Τι μπορώ να ελπίζω; 3) Τι πρέπει να κάνω; 4) Τι είναι ένα άτομο; Επιπλέον, ο Καντ θεώρησε το τέταρτο ερώτημα ως το τελευταίο, απορροφώντας το περιεχόμενο όλων των προηγούμενων. Για τον Καντ, ο άνθρωπος είναι ένα ον ικανό για γνώση, πίστη στον Θεό και ηθική συμπεριφορά. Το μυστήριο εδώ είναι ότι αυτές οι ικανότητες αποκλείουν η μία την άλλη, και ως εκ τούτου είναι απαραίτητο να μάθουμε πώς αυτές οι αντικρουόμενες ικανότητες συνδέονται στην ανθρώπινη συνείδηση, ποια είναι η ιεραρχία τους;

Υπάρχει ένα άλλο σύστημα φιλοσοφικών ερωτήσεων που είναι ευρέως διαδεδομένο. Αυτές οι ερωτήσεις είναι οι εξής. Το βασικό ερώτημα είναι " πώς σχετίζονται η σκέψη και η ύλη;"– χωρίζεται σε δύο σχετικά ανεξάρτητες: "τι είναι πρωτογενής – ύλη ή συνείδηση;"και" πώς σχετίζεται η γνωστική σκέψη με τον κόσμο έξω από εμάς;”. Θεωρείται ότι αυτά τα ερωτήματα είναι η έκφραση στη γλώσσα της φιλοσοφίας των πιο σημαντικών προβλημάτων για ένα άτομο: "πώς σχετίζονται Η ψυχή και το σώμα;"υπάρχει ζωή μετά το θάνατο;"είναι δυνατόν οι στόχοι και τα αποτελέσματα της ανθρώπινης δραστηριότητας να συμπίπτουν;”

Η φιλοσοφία, ως είδος πνευματικής δραστηριότητας, υπήρξε, όπως ήδη αναφέρθηκε, για περίπου τρεις χιλιετίες. Και ανά πάσα στιγμή δεν υπήρχε έλλειψη ανθρώπων που αρνήθηκαν την κοινωνική του σημασία. Οι φιλόσοφοι κατηγορήθηκαν με διαφορετικούς τρόπους, αλλά η ουσία των κατηγοριών ήταν αμετάβλητη: δεν φέρνουν άμεσο όφελος στην κοινωνία. Εν μέρει, τέτοιες κατηγορίες πρέπει να αναγνωρίζονται ως δίκαιες. Ένας σχετικά μικρός κύκλος ατόμων με υψηλή εκπαίδευση και που εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων "καταναλώνει" φιλοσοφικές γνώσεις. Με άλλα λόγια, η φιλοσοφία απευθύνεται στην πνευματική και πολιτική ελίτ. Ή, όπως είπε ο Βολταίρος δηλητηριώδη:"η φιλοσοφία δεν είναι για τους υποδηματοποιούς".

Είναι σαφές ότι η φιλοσοφία έχει ιδιαίτερο ρόλο στη ζωή της κοινωνίας. Αν και έμμεσα, η φιλοσοφία συνδέεται συνήθως με τη διαδικασία λήψης παγκόσμιων, στρατηγικών αποφάσεων που καθορίζουν την κατεύθυνση της ανθρώπινης δραστηριότητας. Εξ ου και η κύρια λειτουργία της φιλοσοφίας – η μελέτη των τελικών θεμελίων της ανθρώπινης δραστηριότητας. Οι "τελικοί λόγοι" θεωρούνται συνήθως ως αναπαραστάσεις που δεν πραγματοποιούνται πλήρως από τους φορείς τους, αλλά παρ ' όλα αυτά προκαλούν τη συνείδησή τους. Τα " τελικά θεμέλια "καθορίζουν τη στρατηγική της δραστηριότητας, με άλλα λόγια, το"νόημα της ζωής".

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».