Страница 64 из 76
Ён не стуляе вачэй маiх, душа мая чувае. Сапраўды, няважкi ён, быццам парушынка!
Ён угаворвае мяне, сам не ведаю - як? Аднекуль з сярэдзiны падае ён ласкавую руку i злёгку дакранаецца да мяне; ён схiляе душу маю пацягнуцца, раскiнуцца: i пацягваецца яна, мая стомленая, дзiвосная душа! Цi не настаў у яе якраз у гэты полудзень вечар сёмага дня? Альбо надта доўга блукала яна, шчасная, сярод добрых i спелых рэчаў?
Яна выцягваецца i робiцца доўгая-доўгая! Цiха ляжыць яна, дзiўная, душа мая. Надта многа добрага скаштавала яна, i ёй дакучае залатая журба, i крывяцца вусны ў яе.
Быццам карабель, якi ўваходзiць у цiхую бухту i прычальвае да берага, стомлены доўгiмi падарожжамi i невядомымi морамi. Хiба ж зямля не надзейнейшая?
- быццам карабель, якi прыстае, "прынiкае да зямлi, - i цяпер даволi павуку працягнуць да берага сваю павуцiну - i не трэба мацнейшага прычала;
- быццам стомлены карабель у цiхай затоцы, адпачываю цяпер i я паблiзу зямлi - даверлiвы, верны, чакальны, прывязаны да яе найтанчэйшымi нiткамi.
О шчасце! О шчасце! Ты ляжыш на траве, душа мая; цi не хочаш ты спяваць? Але ў гэтую таямнiчую, урачыстую гадзiну нiводзiн пастух не грае на жалейцы.
Сцеражыся! Спякотлiвы полудзень спачыў на нiвах. Не спявай! Цiха! Свет удасканалiўся!
Не спявай, палявая птушка, душа мая! Не гавары нават шэптам! Зiрнi навокал так цiха! Спiць стары полудзень, варушыць губамi ў сне: цi не п'е ён у гэтую хвiлiну сваю кроплю шчасця,
- бурштынавую кроплю шчасця, старога залатога вiна? Непрыкметна прабягае па старым полуднi ягонае шчасце i смяецца. Так смяюцца багi. Цiха!
"О, як мала трэба для шчасця!" - так казаў я калiсьцi i думаў, што я разумны. Але цяпер зразумеў, што гэта была няпраўда. Мудрыя вар'яты гавораць лепей.
Бо ўсё сама малое, сама цiхае i найлягчэйшае: шэлест яшчаркi, подых ветрыку, iмгненне - малое, вось што ёсць знак найлепшага шчасця. Цiха!
Што са мною: прыслухайся! Цi не адляцеў час прэч? Цi не падаю я? Цi не ўпаў я ў крынiцу вечнасцi?
Што са мною? Цiха! Я паранены - на жаль - у сэрца? У сэрца? О, разбiся, разбiся, сэрца, пасля такога шчасця, ад такое раны!
Што? У гэтае iмгненне свет не зрабiўся мне дасканалы? Круглы i спелы? О, куды ён iмчыцца, залаты шар? Пабягу за iм!
Цiха!" (I тут Заратустра пацягнуўся i зразумеў, што спаў.)
"Уставай, лежань! - сказаў ён сабе. - Уставай, калi заснуў апоўднi! Ану, падымайцеся, старыя ногi! Пара, даўно пара, яшчэ немалы кавалак дарогi перад вамi.
Вось вы i выспалiся, а цi доўга спалi? Паўвечнасцi! Ну, падымайся ж, старое сэрца! Цi многа часу табе трэба, каб прачнуцца пасля такога сну?"
(Але тут ён зноў заснуў, а душа ўсё адгаворвала яго, супрацiўлялася i прылегла зноў.) "Пакiнь мяне! Цiха! У гэта iмгненне свет цi ж не ўдасканалiўся? О залаты шар!"
"Уставай, - казаў Заратустра, - падымайся, зладзюжка, гультаiны кавалак! Што? Табе абы толькi пацягвацца, пазяхаць, уздыхаць ды падаць у глыбокiя крынiцы?
Ды хто ты ў мяне? О душа мая!" (I тут ён спалохаўся, бо сонечны прамень упаў яму на твар.)
"О неба над мною, - сказаў ён, уздыхаючы, падняўся i сеў, - гэта ты глядзiш на мяне? I слухаеш, што кажа мая дзiвосная душа?
Калi ты вып'еш гэтую кроплю расы, што ўпала на ўсё зямное, калi вып'еш ты гэтую старую душу маю,
- о крынiца вечнасцi! О светлая паўдзённая бездань, якая даводзiць да трымцення! Калi зноў убярэш ты ў сябе маю душу?"
Так сказаў Заратустра i падняўся з-пад дрэва, быццам ачуўшыся пасля нейкай дзiўнай п'янасцi: i што ж! Сонца, як i раней, стаяла проста над галавою. I з гэтага можна было справядлiва вывесцi, што гэтым разам Заратустра спаў нядоўга.
Вiтанне
Толькi пад вечар пасля доўгiх i марных пошукаў i блуканняў Заратустра вярнуўся да сваёй пячоры. Але калi ён быў ад яе не больш за дваццаць крокаў, здарылася нешта такое, чаго ён зусiм не чакаў: ён зноў пачуў моцны крык на дапамогу. I - чыстае дзiва! Гэтым разам крык ужо чуўся з пячоры. Гэта быў працяглы, дзiўны, жудасны крык, i Заратустра ясна пачуў, што крычалi адразу некалькi галасоў, хоць зводдаль яму здавалася, быццам крык быў з адных вуснаў.
Заратустра кiнуўся да пячоры, i што ж! Вось што ён убачыў: у пячоры поплеч сядзелi ўсе тыя, каго ён спаткаў за цэлы дзень, - правы кароль i левы кароль, стары чарадзей, Папа, жабрак-дабрахот, цень, сумленнiк духам, змрочны вяшчун i асёл: а сама брыдкi чалавек усклаў на сябе карону i аперазаўся двума пурпуровымi паясамi, бо, як усе агiдныя, любiў строiцца i прыхарошвацца. I Заратустраў арол таксама быў сярод гэтай панылай кампанii, увесь натапыраны i ўстрывожаны, бо яму даводзiлася адказваць за шмат чаго такога, на што гонар ягоны не меў адказу; а мудрая змяя абвiвала яго за шыю.
З вялiкiм здзiўленнем глядзеў Заратустра на ўсё гэта; потым з дабрадушнай цiкаўнасцю пачаў разглядаць сваiх гасцей, чытаючы ў кожнага ў душы, i зноў здзiўляўся. Тым часам усе паўставалi i багавейна чакалi, што ён iм скажа. I Заратустра сказаў так:
"Вы, паняверцы! Вы, дзiвосныя! Дык гэта ваш крык на дапамогу я чуў? Цяпер я ведаю, дзе знайсцi таго, каго я марна шукаў цэлы дзень - вышэйшага чалавека,
- у маёй пячоры сядзiць ён, гэты вышэйшы! Але з чаго я дзiву даюся! Цi ж не сам я завабiў яго мядоваю ахвяраю i хiтрай прынадай свайго шчасця?
Аднак здаецца мне, што вы, якiя клiчаце на дапамогу, блага пасуеце адзiн аднаму, седзячы тут разам, i будзiце ўзаемную варожасць у вашых сэрцах. Трэба, каб спярша прыйшоў нехта,
- нехта, здольны прымусiць вас зноў смяяцца, - добры вясёлы блазнюк, неслух, скакун i ветрагон, якi-небудзь стары шалапут: а вы што на гэта скажаце?
Але даруйце мне, о паняверцы, што я кажу такiмi нiкчэмнымi словамi, сапраўды нявартымi вас, высокiх маiх гасцей! Аднак вы не адгадаеце, што бадзёрыць маё сэрца:
- гэта вы самыя i выгляд ваш, даруйце ж мне гэта! Бо кожны бадзёрыцца, як толькi зiрне на паняверку; i кожны лiчыць сябе дастаткова моцным, каб суцешыць яго.
Мне самому далi вы сiлу - добры дарунак, о высокiя мае госцi! Добры дарунак за гасцiннасць! Ну што ж, не гневайцеся, калi я прапаную вам свой.
Тут царства маё i валадарства маё: i хай усё маё ў гэты вечар i ў гэтую ноч будзе ваша. Звяры мае паслужацца вам: мая пячора хай будзе вам на адпачынак!
У мяне, у маiм доме, нiхто не павiнен паняверыцца, у сваiх валоданнях я абараню кожнага ад дзiкiх звяроў ягоных. I першае, што прапаную я вам, бяспека!