Страница 5 из 76
Альбо гэта азначае: любiць сваiх пагрэбнiкаў i падаць руку зданi, якая хоча нас запалохаць?
Усё найцяжэйшае бярэ на сябе дух трывалы: падобнiцца цяжка наўючанамi вярблюду, якi спяшаецца ў пустыню; спяшаецца ў сваю пустыню i ён.
А там, у пустэльнай пустынi, адбываецца другое пераўтварэнне: там дух робiцца iльвом, каб здабыць сабе волю, ён хоча зрабiцца i гаспадаром сваёй пустынi.
Там ён шукае свайго апошняга ўладыку: ён хоча быць яму ворагам, апошняму Госпаду i Богу свайму, да пераможнага канца хоча змагацца з вялiкiм цмокам.
Хто ж ён, той вялiкi цмок, якога дух больш не хоча прызнаваць за Госпада i Бога? Завецца той цмок - "Ты-павiнен". Але дух iльва гаворыць "я хачу".
Звер "Ты-павiнен" ляжыць на дарозе ў яго, залатою лускою iльснiцца, i на кожнай лусчынцы золатам блiшчыць "Ты павiнен"!
Бляск тысячагадовых каштоўнасцяў на гэтай лусцэ, i магутны цмок кажа так: "Каштоўнасцi ўсiх рэчаў блiшчаць на мне сваiм бляскам".
"Ужо ўсе каштоўнасцi створаны, i ўсе яны - гэта я. Сапраўды, не павiнна больш быць "Я хачу!" - так кажа цмок.
Братове мае, навошта патрэбен леў у духу? Цi не даволi толькi ўючнай жывёлы, пакорлiвай i пачцiвай?
Ствараць новыя каштоўнасцi не можа яшчэ i леў; але стварыць свабоду дзеля новай творчасцi можа ягоная сiла.
Стварыць сабе свабоду i паставiць свяшчэннае "Не" вышэй за абавязак - вось навошта патрэбен леў, братове мае.
Забраць сабе права ствараць новыя каштоўнасцi - вось чаго найболей баiцца трывалы i пачцiвы дух. Сапраўды, рабункам, вартым драпежнага звера, здаецца яму ўсё гэта.
"Ты павiнен" калiсьцi было ў яго найвышэйшай святыняй, i ён любiў яе; а цяпер ён мусiць убачыць у ёй памылку i сваволю, каб здабыць сабе свабоду ад сваёй любовi, - вось навошта леў патрэбен.
Але скажыце мне, братове мае, што можа дзiця зрабiць такога, што не даецца iльву? Навошта драпежнаму зверу рабiцца яшчэ i дзiцём?
Дзiця - гэта нявiннасць i забыццё, новы пачатак i гульня, кола, якое само па сабе коцiцца, першы рух, свяшчэннае "Так".
Бо свяшчэннае "Так" патрэбна ў гульнi стварання, братове мае: сваёй волi цяпер прагне дух, свой свет здабывае страчаны светам.
Я назваў вам тры першыя пераўтварэннi духу: як дух зрабiўся вярблюдам, потым - iльвом, нарэшце - дзiцём.
Так сказаў Заратустра. У той час ён спынiўся ў горадзе, якi называўся Пярэстая Карова.
Пра кафедры цноты
Заратустру нахвальвалi аднаго мудраца, якi вельмi добра ўмеў разважаць пра сон i цноты; за гэта яго высока шанавалi i шчодра дарылi, i ўсе вучнi багавейна сядзелi перад кафедрай. Падышоў да яго i Заратустра i разам з усiмi сеў перад кафедрай. I сказаў мудрэц:
"Гонар i сорам сну! Гэта першае! I цурайцеся тых, хто кепска спiць i чувае ўначы!
Перад аблiччам сну нават злодзей саромеецца: нячутна крадзецца ён у змроку начным. Але няма сораму ў начнога вартаўнiка, ён трубiць у дудку i не саромеецца.
Не абы-якая штука - умець спаць: бо на тое трэба чуваць цэлы дзень.
Дзесяць разоў на дзень ты павiнен перасiльваць сябе: гэтая перасiлка дае табе прыемную стому i душы тваёй будзе сонным макам.
Дзесяць разоў на дзень ты павiнен зноў замiрацца з сабою, бо перасiлка гэта горыч, i кепска спiць той, хто не замiрыўся.
Дзесяць праўд ты павiнен знайсцi за дзень, iначай шукацьмеш праўду ўначы, i душа твая застанецца галодная.
Дзесяць разоў на дзень смейся i весялiся, каб уначы не мець клопату з жыватом - гэтым бацькам маркоты.
Мала хто ведае гэта: трэба мець усе цноты, каб добра спаць. Хiба ж буду я сведчыць iлжыва? Хiба буду чынiць пералюбы?
Хiба дазволю сабе пажадаць рабыню блiзкага майго? Не, не паспрыяла б такое добраму сну.
I нават калi ў цябе ёсць усе цноты, не забывайся яшчэ аднаго: умей у свой час паслаць спаць усе свае цноты.
Каб не сварылiся яны, гэтыя ясачкi любыя, тым больш праз цябе, няшчасны!
Будзь з Богам у згодзе i з суседам сваiм, гэтага вымагае добры сон. Будзь у згодзе таксама i з суседавым чортам! Iнакш ён сярод ночы пачне наведваць цябе.
Шануй начальствы свае i слухайся iх, нават калi яны ходзяць крыва! Гэтага хоча добры сон. Хiба ж бо твая ў тым правiна, калi ўлада кульгае?
Таго пастуха назаву сама лепшым, якi пасвiць авечкi на сакавiтых пашах: бо так здабывае ён добры сон.
Я не хачу нi вялiкае чты, нi багатае вучты: ад гэтага запаляецца ў целе каса. Але добра спiцца, калi ёсць добрае iмя i маленькi скарб.
Лепш невялiкi гурток, анiж дурны; але ўсе павiнны прыходзiць i адыходзiць сваiм часам. Гэта спрыяе добраму сну.
Даспадобы мне ўбогiя духам: яны спрыяюць добраму сну. Яны шчасныя, тым болей калi прызнаваць за iмi заўсёды iх рацыю.
Так праходзiць дзень у дабрачынца. А як ноч настае, баюся я клiкаць сон; не хоча ён, каб яго клiкалi, уладыку ўсiх цнотаў!
Я толькi думаю, што зрабiў я i што цэлы дзень мецiў. Цярплiва, як карова, жую гэта ўсё, пытаючыся ў сябе: якiя ж былi тыя дзесяць маiх пераадоленняў?
I тыя дзесяць замiрэнняў, i дзесяць праўдаў, i тыя дзесяць разоў, калi я смяяўся, усцешаны сэрцам?
I вось, пакуль я так разважаю i ўзважваю ўсе гэтыя сорак думак, разбiрае мяне раптам сон, названы ўладыкам цнотаў.
Ён б'е мяне па павеках - i яны цяжэюць, кранаецца вуснаў - i яны не змыкаюцца.
Сапраўды, нячутным крокам ён iдзе да мяне, сама лагодны злодзей, i крадзе мае думкi, i я застываю на месцы, дурны, як гэтая кафедра.
Але ж нядоўга стаю так, змораны сном, i адразу кладуся..."
Слухаючы мудраца, Заратустра смяяўся сам сабе ў сэрцы, бо нешта яму прасвятлiлася. I ён так сказаў свайму сэрцу:
"Дурань гэты мудрэц з яго сарака думкамi, але, мяркую, паспаць ён не дурань.
Шчасны i той, хто жыве з iм побач! Такi сон перадаецца, ён праходзiць нават праз тоўстыя сцены.
Мабыць, сама кафедра ў яго зачараваная. I нездарма сядзяць хлопцы перад прапаведнiкам цноты.
Яго мудрасць кажа: чуваць дзеля добрага сну. Сапраўды, калi б нават жыццё не мела нiякага сэнсу i калi б я быў змушаны выбраць бязглуздзiцу, тады i мне яго мудрасць здалася б найбольш вартаю выбару.
Цяпер мне зусiм зразумела, да чаго колiсь людзi iмкнулiся перад усiм, шукаючы цнотаў. Добрага сну шукалi яны i ў дадатак - цнотаў, увiтых кветкамi соннага маку!
Мудрасць сну без снення - яе прапаведавалi з кафедры ўсе гэтыя хвалёныя мудрацы, iншага сэнсу жыцця яны не ведалi.