Страница 43 из 76
- ведаў, бачыў i нават носам чуў, што не толькi дастаткова, але нават занадта шмат духу дасталося яму!
Гэтыя iх надзьмутыя мудрацы, але не надзьмутымi, а мудрымi называў я iх: я так навучыўся глытаць словы. Гэтыя iх магiльшчыкi - я ж называў iх даследчыкамi i выпрабавальнiкамi: так я навучыўся падмяняць словы.
Самыя сабе капаюць далакопы гэтыя хваробы. Пагiбельныя выпарэннi дрэмлюць пад старым смеццем. Не трэба турбаваць балота. Лепей жыць у гарах.
Шчаслiвымi грудзьмi я ўдыхаю зноў свабоду гор! Нарэшце мой нос пазбаўлены паху чалавечага iснавання!
Свежае паветра, як пенiстае вiно, казычй мне ноздры, i яна чмыхае, душа мая, чмыхае i радасна гукае: "На здароўе!"
Так сказаў Заратустра.
Пра тры пахiбы
1
"У сне, у апошнiм ранiшнiм сне я стаяў на высокай скале, па той бок свету, трымаў вагi i важыў свет.
О, дужа рана настала мне ранiшняя зара - палкая i раўнiвая! Заўсёды раўнiвая яна да маiх гарачых ранiшнiх сноў.
Вымерны таму, у каго ёсць час; выважаны таму, хто ўмее важыць; дасягальны моцным крылам; адгадны боскiм адгадчыкам - такiм явiўся мне ў сне гэты свет.
Сон мой, адважны марак, напалавiну карабель, напалавiну шквал, маўклiвы, як матылёк, нецярплiвы, як сокал: адкуль узяўся ў яго сёння i час, i цярплiвасць, каб важыць свет!
Мабыць, мудрасць мая нашаптала яму нiшкам - чуйная, пакеплiвая, дзённая мудрасць мая, якая смяецца з усiх бясконцых светаў! Бо яна кажа: "Дзе сiла, там валадарыць i лiк, бо ў яго болей сiлы".
Як упэўнена глядзеў мой сон на гэты концы свет, - без цiкаўнасцi, без шкадавання, без страху, без мальбы:
- быццам выспелы яблык прасiўся ў руку маю, крамяны i залацiсты, з далiкатнай халаднаватай аксамiтнай скуркай - такiм здаўся мне свет:
- быццам кiвала мне дрэва з раскiдзiстымi галiнамi, моцнае воляй, сагнутае дзеля апоры i адпачынку нагам стомленых дарожнiкаў: такiм здаўся мне са скалы гэты свет;
- быццам пяшчотныя рукi неслi мне насустрач скрынку, адчыненую захапленню сарамяжлiвых шанавальных вачэй - такiм гэты свет здаўся мне сёння;
- не так загадкай, каб адпудзiць чалавечую любоў; не так разгадкай, каб прыспаць чалавечую мудрасць, - па-чалавечы добрым здаўся мне сёння свет, пра якi так многа лiхасловяць!
Якi ўдзячны я свайму ранiшняму сну за тое, што сёння на золку ўзважыў я свет! Па-чалавечы добрым прыйшоў да мяне сон, суцешнiк сэрцаў!
I ўдзень я зраблю, як ён, i навучуся ў яго ўсяго найлепшага: цяпер я хачу пакласцi на шалi з усiх лiхаў тры сама лiхiя i па-чалавечы правiльна iх узважыць.
Хто вучыў дабраслаўляць, той вучыў i выклiнаць: якiя ж на свеце ёсць тры найсама клятыя рэчы? Iх я i хачу пакласцi на шалi.
Пахацiнства, уладалюбства, сябелюбства - гэтыя тры да сёння выклiналiся найбольш i найбольш iх аплявузгалi; i вось гэтыя тры пахiбы сёння я хачу па-чалавечы добра ўзважыць.
Давай! Тут мая скала, там - мора: яно падкочваецца мне пад ногi, калматае, лашчыцца - вернае, старое страшыдла, спагадлiвы сабака, якога я люблю.
Давай! Тут я трымаю вагi, над бурным морам, i выбiраю сведку, каб ён глядзеў, - выбiраю цябе, любае маё самотнае дрэва, што шырока раскiнула голле, пахучае, водарнае!
Па якiм мосце iдзе сённяшняе ў будучыню? Па чыёй волi высокае хiлiцца да нiзкага? I што загадвае вышэйшаму расцi вышэй i вышэй?
Цяпер шалi ў раўнавазе i ў нерухомасцi: тры цяжкiя пытаннi кiнуў я на адну шалю, тры цяжкiя адказы трымае другая.
2
Пахацiнства: калючка i слуп ганьбы ўсiм у пакаяных валасянiцах пагарднiкам цела; асуджанае на праклён як "зямное" ва ўсiх, хто марыць пра iншы свет, бо яно пагарджае ўсiмi настаўнiкамi хлуснi i дурыць iх.
Пахацiнства: павольны агонь зброду, на якiм згарае яно; усiм смярдзючым лахманам i чарвiвым дрэвам - распаленая, агнявая печ.
Пахацiнства: нявiннае i свабоднае яно ў свабодных сэрцаў, сад зямнога шчасця, святочнае багацце i дарунак будучынi ад лiшнiцы яго.
Пахацiнства: гэта салодкая атрута толькi завялым, а тым, у каго львiная воля, гэта вялiкi сардэчны мацунак, вiно з усiх вiнаў, багавейна захаванае.
Пахацiнства: гэта найвялiкшая асалода, сiмвал найбольшага шчасця i найвышэйшай надзеi, бо многаму было дадзена абяцанне шлюбу i нават большага, чым шлюб:
- многаму, што яшчэ больш чужое адно аднаму, чым мужчына жанчыне: а хто спасцiг да канца, наколькi чужыя адно аднаму мужчына i жанчына?
Пахацiнства: аднак мне трэба абмежаваць думкi i словы, каб не ўварвалiся ў мае сады свiннi i апантанцы!
Уладалюбства: вогненны бiч у сама цвёрдых з усiх цвердакаменных сэрцаў; жудаснае катаванне, нагатаванае сама жорсткаму, змрочнае полымя вогнiшчаў, на якiх паляць жыўцом.
Уладалюбства: гэта жорсткiя кiлзы, накiнутыя на сама славалюбныя народы; яно здзекуецца з любога сумнiўнага дабрачынства, яно едзе вярхом на любым канi i на ўсякай гардынi.
Уладалюбства: землятрус, якi разбурае ўсё лядашчае i пустое; раз'юшаны, грымучы, карны разбуральнiк фарбаваных дамавiн; блiскучы пытальнiк побач з зайздроснымi адказамi.
Уладалюбства: перад позiркам яго чалавек поўзае i плазуе, сцелецца рабом i робiцца нiжэйшы за змяю i свiнню, пакуль, нарэшце, не вырвецца ў яго крык вялiкай пагарды.
Уладалюбства: грозны настаўнiк вялiкай пагарды, якi кiдае ў твар гарадам i царствам: "Далоў цябе!", пакуль, нарэшце, i самi яны не залямантуюць: "Далоў, мяне!"
Уладалюбства: яно падымаецца да чыстых i адзiнокiх, каб iх прывабiць, падымаецца ўгору да самадастатковых вяршыняў, палаючы, як любоў, малюючы ў нябёсах панадныя пурпуровыя блiкi асалодаў.
Уладалюбства: але хто сказаў, што нездаровая такая палкасць, калi высокае iмкнецца да ўлады над нiжэйшым! Сапраўды, няма нiчога хваравiтага ў такiм жаданнi, у такiм прышэсцi!
Каб адзiнокая вяршыня не заставалася вечна адна i была сабе дастатковая; каб гара сышла да далiны, а вятры вяршыняў - да нiзiнаў.
О, хто знойдзе сапраўднае iмя, каб назваць i ўзвесцi ў дабрачыннасць гэта iмкненне! "Цнота, якая адорвае" - так назваў калiсьцi Заратустра тое безназоўнае.
I тады сталася - i праўда, сталася ўпершыню, - што слова яго ўзвялiчыла сябелюбства - бадзёрае, здаровае сябелюбства, што б'е струмянём з моцнай душы;
- з моцнай душы, спалучанай з узвышаным целам, цудоўным, непераможным i дужым, побач з якiм кожная рэч робiцца люстрам;