Страница 40 из 76
Ператрасаючы словы i гульнёвыя касцi, мне няраз удавалася перахiтрыць тых, хто поўны ўрачыстага чакання, перахiтрыць так, каб вымкнулiся з-пад увагi гэтых прыглядчыкаў мае воля i мэта.
Каб нiхто не бачыў асновы i апошняй маёй волi, - на тое i вынайшаў я доўгае светлае маўчанне.
Шмат разумных людзей знайшоў я: яны хавалi свой твар i каламуцiлi ваду, каб нiхто нiчога не бачыў у iх i скрозь iх.
Але якраз да iх i прыходзiлi найразумнейшыя i недаверлiвыя, майстры лускаць усякiя арэхi: менавiта з iх i вылоўлiвалi сама асцярожную рыбку!
Але светлыя розумам, бадзёрыя i празрыстыя - сама мудрыя маўклiўцы: такая глыбокая аснова ў iх, што нават сама празрыстая вада не выдае iх дна.
Ты, снежнабародае маўклiвае зiмовае неба, ты, сiвы дзед, якi з подзiвам глядзiць на мяне са сваёй вышынi! Ты, нябесны сiмвал маёй душы i яе дзёрзкасцi!
I хiба мне не трэба хавацца, як таму, хто праглынуў золата, каб не раскроiлi мне душу?
I цi ж абыдуся без хадуляў, каб не заўважылi маiх доўгiх ног усе гэтыя зайздроснiкi i ненавiснiкi навокал мяне?
Гэтыя закурэлыя, задушлiвыя, зношаныя, выцвiлыя, змаркочаныя душы - хiба можа iх зайздрасць стрываць маё шчасце?
Таму i паказваю я iм толькi зiму i лёд на вяршынях маiх i не, - што мая гара акружана ўсiмi паясамi сонца!
Яны чуюць толькi сковыт маiх зiмовых бураў: i не - як я лётаю над паўднёвымi морамi, якiя яны палкiя, цяжкiя, скварныя - паўднёвыя вятры.
Праўда, яны сужальваюцца з маiх нягодаў i выпадковасцяў; але такое маё слова: "Дапусцiце ўсе выпадковасцi да мяне, невiнаватыя яны, быццам малыя дзецi!"
Цi ж бы вытрывалi яны маё шчасце, калi б не схаваў я яго пад няшчасцямi i зiмовай сцюжай, пад шапкамi з шкураў белых мядзведзяў, пад покрывам снежных нябёсаў!
- калi б я сам не ўмiлажалiўся са спагады iхняй - мiлажалем гэтых змрочных зайздроснiкаў!
- калi б я не ўздыхаў i не дрыжаў перад iмi ад холаду, цярплiва дазваляючы ахутваць сябе спагадай!
I ў тым дзёрзкасць i добрая воля маёй душы, што не хавае яна зiмы i сваiх снежных бураў; але не хавае i сваiх памарожанняў.
У аднаго адзiнота - гэта ўцёкi хворага, а ў другога - уцёкi ад хворых.
Няхай чуе, як я дрыжу i ўздыхаю ад зiмовай сцюжы, гэты зброд, якi недаверлiва касавурыцца, абступiўшы мяне! Задыхаючыся i з дрыжыкамi ўцякаў я з iх напаленых пакояў.
Няхай уздыхаюць яны i шкадуюць мяне, што маё цела абмарожана: "Хоць бы ён не скалеў на лёдзе пазнання!" - перажываюць яны.
Я ж бегаю па гары Елеонскай на бадзёрых нагах: у сонечным закутку сваёй гары я спяваю i смяюся з усякай спагады".
Так спяваў Заратустра.
Пра мiнанне
I вось, без спеху, мiнаючы многiя гарады i многiя народы, абочнымi дарогамi вяртаўся Заратустра ў свае горы, у сваю пячору. I вось - нечакана ён апынуўся каля брамы вялiкага горада; але тут, раскiнуўшы рукi, да яго кiнуўся апантаны блазен i заступiў дарогу. Гэта быў той самы юрод, якога люд назваў "Малпаю Заратустры", бо ён пераняў з яго казаняў сякiя-такiя спохваткi i фразы i, здаралася, прысвойваў сабе сёе-тое са скарбнiцы ягонай мудрасцi. I звярнуўся блазен да Заратустры з такiмi словамi:
"О Заратустра, тут - вялiкi горад; тут няма чаго табе шукаць, а страцiць ты можаш усё.
Навошта табе мясiць гэты бруд? Пашкадуй сваiх ног! Лепей плюнь на гэтую браму i вярнiся назад!
Тут пекла думкам адлюднiка: усякiя думкi варацца тут жыўцом i, зварыўшыся, драбнеюць.
Тлеюць тут усе вялiкiя пачуццi, затое брынчаць высахлыя i нiкчэмныя!
Хiба не чуеш ты паху разнiцы i кухняў духу? Хiба не чуеш, як смурод забiтага духу ўзносiцца над гэтым горадам?
Хiба не бачыш, што душы тут, як мятыя, брудныя анучы? А яны робяць з гэтых анучаў газеты!
А ў што ператварыўся тут дух? - Ва ўменне каламбурыць! Агiдныя слоўныя памыi вырыгае ён: з гэтых памыяў i робяцца газеты.
Яны гоняць адно аднаго i не ведаюць куды. Яны распальваюць адно аднаго i не ведаюць, навошта. Яны грукочуць сваёю бляхаю i брынчаць сваiм золатам.
Яны халодныя i шукаюць цяпла ў нагрэтай вадзе; яны распаленыя i шукаюць халадку ў застылых духах; яны ўсе кволыя i ссохлi ад грамадскай думкi.
Усе заганы i пахiбы тут - дома: але ёсць i дабрачынныя - шмат паслужлiвай i службовай дабрачыннасцi;
- спрытнай дабрачыннасцi з пiсучымi пальцамi i заднiм месцам, якое змазалела ад седнi i чакання; i дабрачыннасць гэтая мае ўзнагароды - сцiплыя знакi на грудзях, а таксама пласказадых дочак, напханых саломай.
Тут багата пабожнасцi, а таксама пабожнага лiзаблюдства i нiзкапаклонства перад Богам воiнстваў, Саваофам.
Бо адтуль, "згары", падаюць зоркi i лiтасцiвыя пляўкi, таму i цягнуцца ўгору пустыя - без зоркi - грудзi.
У месяца свой двор, i ў двара - свае паразiты: i на ўсё, што зыходзiць з двара, молiцца ўбогi зброд i пахлебная ўбожная дабрачыннасць.
"Я служу, ты служыш, мы служым" - так молiцца служоная дабрачыннасць каля падножжа ўладара: каб заслужаная зорка прычапiлася, нарэшце, да запалых грудзей!
Але як месяц абарочваецца вакол усяго зямнога, так i ўладар абарочваецца вакол сама зямнога, што толькi ёсць: а гэта - золата гандляроў.
Бог воiнстваў - гэта не Бог залатых злiткаў: князь думае, а гандляр кiруе!
У iмя ўсяго ў табе светлага, моцнага, добрага, о Заратустра, плюнь на гэты горад гандляроў i вярнiся назад!
Тут у кожнага ў венах шумуе гнiлая i бледная кроў: плюнь на вялiкi горад, на гэты велiзарны сметнiк, дзе бушуе i шумуе брудны накiп!
Плюнь на горад задушаных душ i запалых грудзей, зайздрослiвых вачэй i лiпкiх пальцаў,
- на горад настырнiкаў, блудадзеяў, пiсакаў, крыкуноў i расшаленых гардзеяў,
- дзе ўсё сапсаванае, смярдзючае, заганнае, змрочнае, трухлае, прышчавае, падступнае сабрана разам;
- плюнь на вялiкi горад i вярнiся назад!"
Але тут Заратустра спынiў апантанага блазна i заткнуў яму рот.
"Перастань, нарэшце! - крыкнуў ён. - Мне ўжо даўно збрыдлi i прамовы, i выхiлкi твае!
Навошта ты жыў так доўга ў балоце, што i сам зрабiўся жабай?
Цi не цячэ цяпер i ў тваiх жылах гнiлая шумоўная балотная кроў, калi ўжо ты навучыўся так спрытна квакаць i лiхасловiць?
Чаму ты не сышоў у лес? Альбо не араў зямлi? Хiба мала ў моры зялёных астравоў?
Я пагарджаю пагардай тваёй; i калi ты асцерагаеш мяне, чаму ты не асцярог самога сябе?
З адной толькi любовi залунаюць мая пагарда i птушка, якая нясе асцярогу, - але не з балота!