Страница 30 из 76
I вось Заратустраў расказ пра гутарку з Агнявым Сабакам.
"Зямля, - сказаў ён, - мае абалонку; i абалонку гэтую абчапiлi хваробы. Напрыклад, адна такая хвароба называецца - "чалавек".
А другая хвароба называецца "Агнявы Сабака": i пра яго людзi хлусiлi i дазвалялi хлусiць.
Каб разамкнуць таямнiцу, перайшоў я мора i ўбачыў праўду голую! Босую з ног да галавы.
Цяпер я ведаю, што такое Агнявы Сабака i ўсе гэтыя дэманы вывяржэння i абвяржэння, якiх баяцца не адны толькi старыя кабеты.
"Выходзь, Агнявы Сабака, са сваёй прорвы! - крыкнуў я. - I прызнавайся, цi настолькi глыбокая прорва твая? Адкуль бярэцца ўсё тое, што ты вырыгаеш на нас?
Ты многа п'еш з мора: гэта вiдаць па солi твайго красамоўства. Сапраўды, як на сабаку з прорвы ты залiшне ясi з паверхнi!
Я лiчу цябе нутравешчам зямлi, i не болей за тое: кожнага разу, чуючы дэманаў вывяржэння i абвяржэння, я лiчыў iх падобнымi да цябе - падсоленымi, хлуслiвымi i пляскатымi.
Вы ўмееце рыкаць i засыпаць попелам! Вы - непамысныя выхвалякi, вы дасканала авалодалi майстэрствам так награваць глей i слiзь, каб яны закiпалi.
Дзе вы, там паблiзу заўсёды павiнен быць глей i мноства губкападобных, пячорыстых i створкава-зашчэмленых: усё гэта рвецца на волю.
"Воля", - радасна рыкаеце вы: але я адвык верыць у вялiкiя падзеi, калi вакол iх так многа ляманту i чаду.
I павер мне ты, пякельны шум! Найвялiкшыя падзеi - гэта не сама галаслiвыя, а нашы сама сцiшаныя гадзiны.
Не вакол выдумшчыкаў новага галасу, а вакол вынаходцаў новых каштоўнасцяў круцiцца свет; нячутна круцiцца ён.
I прызнай, што як толькi рассеецца дым i астыне твой грукат, выявiцца, што не было анiчога. Вялiкая важнасць, калi якi-небудзь горад знябыўся, як мумiя, а якая-небудзь статуя ляжыць у брудзе?
I вось што яшчэ я хачу сказаць усiм звяргальнiкам статуяў: далiбог, гэта найвялiкшае глупства - кiдаць соль у мора, а статуi ў бруд.
У брудзе пагарды вашай ляжала статуя: але на тым i трымаецца закон яе, што з прынiжэння зноў паўстае жыццё i жывая прыгажосць!
I вось - у боскiм нiмбе падымаецца яна цяпер, яшчэ больш панадная ў пакутнiцтве сваiм; i сапраўды, яна яшчэ падзякуе вам за тое, што вы скiнулi яе, разбуральнiкi!
Такую параду я даю каралям, i цэрквам, i ўсяму, што злядашчылася пад цяжарам гадоў i аслабла ад цнотаў сваiх: дайце скiнуць сябе! I вы зноў вернецеся да жыцця, а дабрачыннасць вернецца да вас!"
Так я казаў Агнявому Сабаку. Тут ён панура перапынiў мяне i спытаўся: "Царква? Што гэта такое?"
"Царква, - адказаў я, - гэта своеасаблiвая дзяржава, але вельмi iлжывая. Аднак жа замоўкнi, падступны сабачыска! Цi ж ты не ведаеш суродзiчаў сваiх!
Як i ты сам, дзяржава ёсць сабака крывадушнасцi; як i ты, яна любiць гаварыць сярод дыму i грукату, каб прымусiць верыць, як гэта робiш i ты, быццам гаворыць яна з нутра рэчаў.
Бо яна мусова хоча быць найважнейшым зверам на зямлi; i вераць ёй, што яна здольная на гэта".
Пасля маiх слоў Агнявы Сабака стаў, як кручаны, круцiцца ад зайздрасцi. "Як так? - закрычаў ён. - Як так найважнейшым зверам на зямлi? I ў гэта вераць?" I столькi дыму i жахлiвага ляманту шуганула з пашчы яго, што я аж падумаў, а цi не задыхнецца ён ад гневу i зайздрасцi.
Нарэшце ён супакоiўся, i аслабла пыхценне яго; але як толькi ён змоўк, я сказаў яму са смехам:
"Ты злуешся, Агнявы Сабака: значыцца, я слушна думаў пра цябе!
А каб мне так i застацца слушным, паслухай пра другога Агнявога Сабаку: ён i праўда вяшчуе з самога сэрца зямлi.
Золата i залаты дождж вывяргае дыханне ягонае: так хоча сэрца. Што яму попел, што яму чад i гарачая слiзь!
Як каляровыя хмары, вылятае смех з ягонае пашчы; гiдзяць яго тваё клекатанне, i пляўкi, i турзоты твайго чэрава!
А золата i смех - ён бярэ з сэрца зямлi: бо, ведай жа i ты, нарэшце: сэрца зямлi - з золата".
Калi Агнявы Сабака пачуў гэта, ён не меў болей змогi слухаць мяне. Прысаромлены, падцяў ён хваста, неяк лянiва збрахнуў сваё "Гаў! Гаў!" i папоўз у бярлог свой".
Так расказваў Заратустра. Але вучнi ледзьве слухалi яго: так рупела iм расказаць яму пра карабельнiкаў, трусоў i лятучага чалавека.
"Што мне сказаць вам на гэта? - адказаў Заратустра. - Хiба я прывiд?
Мусiць, то быў мой цень. Вы, напэўна, ужо чулi што-небудзь пра вандроўнiка i ягоны цень?
Пэўнасць адна: мне трэба мацней зашворыць яго, iнакш загубiць ён маю добрую славу".
I зноў пахiтаў галавою Заратустра i здзiвiўся. "Што гэта азначае? паўтарыў ён. - Чаму прывiд крычаў: "Пара! Даўно пара?!"
Што - даўно пара?"
Так сказаў Заратустра.
Вяшчун
"...i ўгледзеў я: вялiкая маркота сышла на людзей. Сама лепшыя стамiлiся ад працы сваёй.
Вучэнне з'явiлася, побач з iм подбегам - вера: "усё пустое, усё роўнае, усё ўжо было!"
I рэхам з усiх пагоркаў пайшло: "усё пустое, усё роўнае, усё ўжо было!"
Праўда, мы сабралi ўраджай: але чаму пагнiлi, чаму пацвiлi плады? Што ўпала апошняе ночы з лiхога месяца?
Марная была ўся наша праца, атруцянела наша вiно, сурочлiвае вока зжухлiла нашы палеткi i сэрцы.
Усе мы высахлi; i калi б агонь нас усiх ахапiў, мы попелам рассыпалiся б: але i сам агонь мы стамiлi.
Усе студнi высахлi ў нас, нават мора адступiла. Зямля хоча раскалоцца, але бездань не хоча нас паглынаць!
"Ах, дзе тое мора, каб у iм утапiцца?" - такая наша скарга сярод панылых балот.
Сапраўды, да смерцi стамiлiся мы; i вось мы чуваем i жывём далей - у магiльнях!"
Такiя словы пачуў Заратустра ад аднаго вешчуна; i прароцтва ягонае запала ў сэрца, i ён перамянiўся. Маркотны i стомлены хадзiў ён усюды; i зрабiўся падобны да тых, пра якiх гаварыў вяшчун.
"Сапраўды, - сказаў ён вучням сваiм, - яшчэ крыху, i прыйдуць гэтыя доўгiя поцемкi. Ах, як ўратаваць ад iх маё святло!
Каб не патухла яно сярод гэтай маркоты! Далёкiм сусветам павiнна свяцiць яно i сама далёкiм ночам!"
Так, замаркочаны ў сэрцы сваiм, хадзiў паўсюды Заратустра; тры днi ён нiчога не еў i не пiў, не меў адпачынку i страцiў дар слова. Нарэшце сталася так, што заснуў ён глыбокiм сном. А вучнi яго сядзелi доўгiя ночы вакол яго i клапатлiва сачылi, калi прачнецца ён, калi загаворыць зноў, ацалёны ад сваёй скрухi.
I вось словы, якiя сказаў Заратустра, прачнуўшыся; а голас ягоны даходзiў да вучняў, нiбы з далёкае далечы.