Страница 27 из 76
Расслабiць мускулы i волю - гэта ў вас сама цяжкае, вы, узвышаныя!
Калi сiла, робячы лiтасць, сыходзiць у бачнае, такi сыход я называю прыгажосцю.
I нi ад кога я не патрабую прыгажосцi так, як ад цябе, моцны: няхай дабрыня будзе тваё апошняе самапераадоленне.
Зло я залiчваю на твой рахунак: таму патрабую ад цябе дабра.
Праўда, я часта смяяўся з слабых, якiя ўважаюць сябе за добрых, бо iх няма кiпцюроў!
Ты павiнен бачыць узор цноты ў калоне: чым вышэйшая яна, тым далiкатнейшая i прыгажэйшая, а ўсярэдзiне - цвярдзейшая i мацнейшая.
Так, узвышаны, ты яшчэ будзеш прыгожы i будзеш трымаць люстэрка перад сваёй прыгажосцю.
Тады скаланецца твая душа ад боскiх жаданняў, i пакланенне будзе нават у тваiм славалюбстве!
У гэтым - таямнiца душы: толькi калi герой пакiнуў яе, у сне да яе наблiжаецца Звышгерой".
Так сказаў Заратустра.
Пра край адукаванасцi
"Надта далёка заляцеў я ў будучыню: жудасць ахапiла мяне.
I калi я агледзеўся, бачу! - вось толькi адзiн час быў мой адзiны сучаснiк.
Тады назад паляцеў я, дахаты - хутчэй i хутчэй: так прыйшоў я да вас, людзi цяпершчыны, у край адукаванасцi.
Упершыню наважыўся я як след разгледзець вас, i не было лiхога намыслу ў маiм жаданнi; праўда ж, прыйшоў я да вас з тугою ў сэрцы.
Але што сталася са мною? Як нi баяўся я, а мусiў смяяцца! Нiколi яшчэ вочы мае не бачылi нiчога больш стракатага!
Я смяяўся i смяяўся, аж бакi мае рвалiся, а сэрца трымцела: "вось яна, бацькаўшчына ўсiх горшчыкаў на фарбы!" - сказаў я сабе.
З целам i чэлесамi, размаляванымi ў пяцьдзесят колераў: такiя сядзелi вы, сучаснiкi, на вялiкае маё здзiўленне!
I пяцьдзесят люстраў, якiя лiслiва дагаджалi вам, стаялi вакол вас i паўтаралi гульню вашых фарбаў!
Праўда, людзi цяпершчыны, вы не прыдумаеце сабе лепшае маскi, чым ваш свой твар! Хто можа пазнаць вас?
Спiсаныя знакамi мiнуўшчыны, а паўзверх iх - яшчэ i новымi знакамi: так, вы хораша схавалiся ад усiх талмачоў!
А няхай бы i знайшоўся якi даследчык нырак: але цяжка даць веры, што ў вас ёсць ныркi! Здаецца ж, зварганiлi вас з фарбаў i ярлыкоў.
Усе часы i народы стракацяць з-пад вашых строяў; стракацiзна нораваў i веравызнанняў у манерах i рухах вашых.
I калi зняць з вас вашыя строi, покрывы, i фарбы, i выдыганнi вашыя, дык застанецца - каб толькi палохаць птушак.
Праўда, я i сам - напалоханая птушка, якая ўбачыла вас аднаго разу голых i без фарбы; i я паляцеў ад вас, як паляцеў бы ад шкiлета, якi пазаляцаўся б да мяне.
Лепей быць парабкам у пекле i слугаваць ценям мiнуўшчыны! Нават жыхары падземнага тагасвецця таўсцейшыя i сыцейшыя за вас!
Так, у тым якраз i горыч вантробы маёй, што не пераношу я вас голых i апранутых!
Усё, што ёсць страшнага ў будучынi i што палохала птушак, якiя збiлiся з дарогi, - далiбог, блiжэй сэрцу майму, чым вашая "рэчаiснасць".
Бо так кажаце вы: "Мы - гэта рэчаiснасць, без веры i без паняверкi"; - ну i хвалiцеся, напiнаеце грудзi свае i не бянтэжыцеся, што iх няма!
Ды i як можаце вы верыць, размаляваныя! Вы размаляваныя карцiнамi, спiсанымi з усяго, у што калi-небудзь верылi!
Вы - хадзячае абвяржэнне веры, абрыўкi i канцы думак. Спанявераныя - так я называю вас, апалагеты рэчаiснасцi!
Усе эпохi маюць адна адну наўме i балабоняць пра ваш дух: але сонныя мроi i балбатня мiнуўшчыны ўсё ж блiжэйшыя да рэчаiснасцi, чым ваша чуванне!
Вы - бясплённыя: i таму - няма ў вас веры. Але стваральнiк заўсёды бачыў вешчыя сны i зорныя азнакi - i ён верыў у веру!
Вы - напалавiну адчыненая брама, каля якое чакаюць далакопы. I вось яна, вашая рэчаiснасць: "Усё асуджана на пагiбель".
Вы стаiце перада мною, худыя i бясплённыя! Як тырчаць скабы вашыя! Некаторыя з вас самi не заўважаюць гэтага.
I кажуць: "Здаецца, пакуль я спаў, Бог нешта забраў у мяне? Гэтага цалкам хапiла б, каб зрабiць сабе з гэтага кабетку!
Дзiвосная худзiзна скабаў маiх!" - так кажудь многiя мае сучаснiкi.
Так, людзi цяпершчыны, вы смешныя мне! I асаблiва калi дзiву даяцеся самi з сябе!
Шчасце, што я магу смяяцца з вашага здзiўлення i не даводзiцца мне каўтаць розную дрэнь з вашых мiсак.
Але не бяда, бо я маю панесцi нешта больш цяжкае: не бяда, калi жукi i мухi сядуць на ношу маю!
Праўда, не стане яна цяжэйшая ад гэтага! I не праз вас, сучаснiкi, ляжа на мяне сама вялiкая стома.
Ах, куды б жа яшчэ падняцца мне з маёй скрухаю! З усiх гор выглядаю я сабе бацькоўскiя i мацярынскiя землi.
Але нiдзе не знайшоў я бацькаўшчыны: у любым месцы я не на месцы i каля нiводнае брамы не затрымлiваюся.
Чужыя мне сучаснiкi, прадмет кпiнаў маiх! А зусiм жа нядаўна цягнуўся я да iх сваiм сэрцам. Выгналi мяне з бацькоўскiх i мацярынскiх земляў.
Толькi адзiн край я люблю - край дзяцей маiх, яшчэ не адкрыты, яшчэ далёкi ў акiянах: хай нястомна шукаюць яго мае караблi.
У дзецях маiх я спраўджу тое, што я - сын свайго бацькi: усёй будучыняй адкуплю - гэтую цяпершчыну!"
Так сказаў Заратустра.
Пра незаплямленае пазнанне
"Калi ўчора ўзыходзiў месяц, мне здалося, быццам ён хоча нарадзiць сонца: так шырока i цяжарна раскiнуўся ён на небасхiле.
Але ашукаў мяне гэты хлус сваёй цяжарнасцю; i я хутчэй паверу, што месяц мужчына, а не жанчына.
Але мала падобны i да мужчыны гэты нясмелы начны летуценнiк. Далiбог, з нядобрым сумленнем блукае ён па дахах.
Бо ён пажадлiвы i зайздрослiвы, гэты мнiшак; пажадлiвы да зямлi i ўцехаў кахання.
Не, не люблю я гэтага ката на даху! Агiдны мне кожны, хто падкрадваецца да прачыненых вокнаў!
Пабожна i маўклiва пераступае ён па зорных кiлiмах; але я не люблю такой цiхай мужчынскай хады, калi не звiняць шпоры!
Кожны сумленны крок сумленна папярэджвае; а кот прыпадае да зямлi i паўзе. Глянь, па-кашэчы прыпадаючы, паўзе i месяц.
Такое параўнанне я даю вам, датклiвыя крывадушцы, вам, "чыстыя спазнавальнiкi"! Я называю вас пажаднiкамi.
I вы любiце зямлю i зямное: я добра вас разгадаў! Але сораам i нядобрае сумленне ў любовi вашай - вы падобныя да месяца!
Пагарджаць зямным намовiлi дух, а не нутробiну вашу, вось што наймацнейшае ў вас!
I вось духу вашаму брыдка, што ён падначальны вантробам i ўцякае ад свайго сораму на дарогi хлуснi i ашукi.
"Сама высокае было б мне, - так гаворыць сабе ваш схлусянелы дух, сузiраць жыццё без пахацiнства, а не па-сабачы - высалапiўшы язык.