Страница 25 из 76
Так, падобна мне, былi вы створаны на вернасць i пяшчотную вечнасць; цi павiнен я цяпер называць вас па iмёнах нявернасцi вашай, вы, боскiя позiркi i iмгненнi? Пакуль што я не ведаю iншых iмёнаў.
Сапраўды, зарана паўмiралi вы, уцекачы. Але не вы ўцяклi ад мяне, i не я ад вас, невiнаватыя мы адно перад адным у нявернасцi нашай.
Каб забiць мяне, душылi вас, спеўныя птушкi маiх спадзяванняў! Так, па вас, любасныя, злосць пускала заўсёды свае стрэлы, - каб пацэлiць мне ў самае сэрца!
I яны пацэлiлi! Бо вы заўсёды былi мне найблiжэй да сэрца; вы былi ўсё тое, чым валодаў я i што валодала мною, - таму i мусiлi вы памерцi такiмi маладымi!
У сама адчувальнае багацце маё пусцiлi стралу: у вас, чыя скура, быццам пяшчотлiвы пух, або, бадай што, - усмешка, якая памiрае ад аднаго позiрку!
Але я так скажу маiм ворагам: "Што ёсць забойства чалавека ў параўнаннi з тым, што вы зрабiлi мне!
Вы ўчынiлi большае лiха, чым забойства; вы адабралi ў мяне незваротнае так я кажу вам, ворагi!
Вобразы маладосцi i любыя мне дзiвосы адабралi ў мяне, адабралi шчасных духам, таварышаў маiх гульняў! На памяць пра iх я кладу гэты вянок i шлю вам праклён!
Гэта праклён вам, мае ворагi! Бо скарацiлi вы маю вечнасць, - так у холадзе начы гасне гук! Iмгненнем была мая вечнасць, мiмалётнасцю божага позiрку!"
Калiсьцi, у шчасную часiну, абвясцiла мая чысцiня: "Хай будзе мне боскiм усё жывое".
Тады падступiлiся вы да мяне са сваiмi бруднымi хiмерамi; куды падзелася шчасная тая часiна?
"Усе днi хай будуць свяшчэнныя мне" - так казала калiсьцi мая маладосць; i праўда, гэта была прамова вясёлай мудрасцi!
Але тады вы ўкралi ў мяне мае ночы i прадалi iх за пакуты бессанi: куды падзелася тая вясёлая мудрасць?
Калiсьцi ў вобразах птушак я шукаў шчаслiвых прыкметаў: тады вы пусцiлi саву - злавесную пачвару - на мой шлях. О, дзе вы цяпер, мае пяшчотныя пошукi?
Калiсьцi я даў зарок адцурацца ад усякай агiды: тады вы ператварылi маiх блiзкiх i сваякоў у гнойныя струпы. Ах, што сталася тады з маiм высокiм зарокам?
Як сляпы, хадзiў я калiсьцi шчаснымi сцежкамi: тады вы накiдалi бруду на дарогу сляпому. I цяпер з'агiдзелi яму былыя сцяжынкi.
I калi я спраўдзiў сама цяжкае для сябе i ўжо святкаваў перамогу маiх пераадоленняў, вы прымусiлi енчыць тых, што любiлi мяне, кажучы, быццам я iм спрычынiў найбольшы боль.
Сапраўды, вы заўсёды рабiлi так: вы атруцiлi найсаладзейшы мой мёд i зглумiлi працу маiх сама руплiвых пчол.
Сама нахабных жабракоў слалi вы насустрач майму мiлажалю; сцiжмы невылечна бессаромных тлумiлiся заўсёды вакол спагады маёй. Так паранiлi вы дабрачынствы мае ў iх веры.
I калi я ахвяраваў сваiм сама святым, што меў, адразу i ваша "пабожнасць" клала свае тлустыя дары: так што густым чадным дымам душылася маё сама святое.
I аднойчы схацелася мне танцаваць так, як яшчэ нiхто не танцаваў, - вышэй за нябёсы хацеў я лунаць у сваiм танцы. Тады падбухторылi вы майго любага спевака.
I заспяваў ён панылую, смутную песню; о, быццам злавесны рог затрубiў мне ў вушы!
Забойчы спявак - прылада зла, сама невiнаваты! Ужо я ўстаў, гатовы да свайго найлепшага танца; але сваёй мелодыяй ён забiў маё захапленне.
Толькi праз танец магу я выявiць сiмвалы i падабенствы сама высокiх рэчаў: i вось найвышэйшы сiмвал так i не адбiўся ў рухах майго цела!
Засталася нявыказаная i не знайшла выйсця мая найвышэйшая надзея! I памерлi вобразы i суцяшэннi маёй маладосцi!
Як перанёс я ўсё гэта? Як вылечыў i адолеў гэтыя раны? Як паўстала мая душа з гэтых магiл?
Так, ёсць у мне нешта неўмiручае, чаго нельга замкнуць у склеп, што здольнае ўзарваць нават скалы: гэта - мая воля. Моўчкi, не мяняючыся, праз гады.
Як i раней - сваiм ходам, але маiмi нагамi хоча iсцi мая воля; суровае i непераможнае адчуванне яе.
Толькi гэтая мая пята - непацэльная. Ты жывая i верная сабе, ты сама цярплiвая! I заўсёды прабiваешся цераз скляпы!
Што не вырашылася ў маладосцi, усё жыве ў табе; як маладосць, як жыццё, поўнае надзей, сядзiш ты тут, на магiльных руiнах.
Вiтаю цябе, мая воля, разбуральнiца скляпоў! Толькi там, дзе ёсць магiлы, магчымыя ўваскрэсеннi!"
Так спяваў Заратустра.
Пра самапераадоленне
"Воля да праўды" - цi не так называеце вы, наймудрэйшыя, тое, што парывае вас i робiць палкiмi?
Воля да памыснасцi ўсяго iснага: так называю я вашу волю!
Усё iснае вы хочаце спачатку зрабiць яўным, памысным: бо сумняваецеся - а цi памыснае яно.
Але яно не павiнна схiлiцца перад вамi i дапасавацца да вас! Так хоча ваша воля. Усё iснае павiнна зрабiцца гладкiм i падданым духу, як яго люстраны адбiтак.
Уся ваша воля, наймудрэйшыя, у гэтым памкненнi да ўлады, нават калi вы гаворыце пра дабро i зло, пра ацэнку ўсiх каштоўнасцяў.
Стварыць свет хочаце вы, перад якiм вы маглi б укленчыць: такая ёсць ваша апошняя надзея i ваша ап'яненне.
Тым часам як нямудрыя, гэта значыць народ, - падобныя на раку, па якой плыве човен, а ў iм урачыстыя i пышна ўбраныя каштоўнасцi.
Вашу волю i каштоўнасцi вы пусцiлi па рацэ станаўлення; я пазнаю вашу старую волю да ўлады па тым, у што верыць народ як у дабро i зло.
Гэта вы, наймудрэйшыя, пасадзiлi вашых гасцей у човен, далi iм бляск i гордыя iмёны, вы i ваша ўладнiцкая воля!
Далей нясе рака ваш човен: яна павiнна несцi яго. Не абыходзiць вам, што пенiцца ўзбураная вамi рака i гнеўна працiвiцца кiлю!
Не рака - небяспека вам i канец вашаму дабру i злу, наймудрэйшыя; але небяспечная сама воля да ўлады - невычэрпная самазарадная воля да жыцця.
Але каб вы зразумелi маё слова пра дабро i зло, хачу расказаць вам пра жыццё i ўласцiвасцi ўсяго жывога.
Я iшоў следам за ўсiм жывым, я прайшоў па вялiкiх i малых сцежках жывых, каб зведаць iх уласцiвасцi.
Стагранным люстэркам я лавiў позiрк жывога, калi былi сцiснуты ягоныя вусны; каб позiрк той гаварыў мне. I ён гаварыў.
Але дзе б я нi знаходзiў жывое, усюды чуў словы пра паслушэнства. Усё жывое слухаецца.
А цяпер другое, што ўведаў я: загадваюць таму, хто не ўмее слухацца самога сябе. Такая ўласцiвасць усяго жывога.
А вось трэцяе, што я чуў: загадваць цяжэй, чым слухацца. I не толькi таму, што той, хто загадвае, нясе цяжар тых, якiя падпарадкоўваюцца, i што цяжар гэты можа лёгка раздушыць яго: спробаю i дзёрзкасцю здаваўся мне любы загад. I, загадваючы, жывое заўсёды ставiць сябе пад рызыку.