Страница 23 из 76
Так, ён адпомсцiў за сябе! На жаль! Цяпер душа мая будзе курчам помсты!
Але каб не курчыцца мне, сяброве, прывяжыце мяне мацней да гэтага слупа! Лепей я буду стоўпнiкам, чым курчам помсты!
Праўда, не курч i не смерч Заратустра; а калi ён i танцор, дык не танцуе тарантэлу!.."
Так сказаў Заратустра.
Пра славутых мудрацоў
Народу служылi вы i прымхам народу служылi вы, славутыя мудрацы! - а не праўдзе! Таму вам i была пашана.
Таму i трывалi ваша няверства, што яно было хiтрынай i ўзбочнай дарогай да народу. Так гаспадар дае волю сваiм рабам i нават цешыцца з iхняй дзёрзкасцi.
Але хто ненавiсны народу, як воўк сабакам, дык гэта - свабодны дух, вораг кайданоў, якi не кланяецца нiкому i жыве ў лясах.
Выгнаць такога з ягонага логава - гэта заўсёды называлася ў людзей "пачуццём справядлiвасцi"; на яго нацкоўваюць сама зубастых сабак i сёння.
"Бо праўда там, дзе народ! Гора, гора тым, што шукаюць!" - так у вас было спрадвеку.
Вы хацелi апраўдаць свой народ у ягоным пакланеннi: вы называлi гэта "воляй да праўды", вы, славутыя мудрацы!
У сэрцы сваiм вы заўсёды казалi: "З народу я выйшаў, адтуль сышоў на мяне i голас Божы".
Упартыя i разумныя, як аслы, вы заўсёды былi заступнiкамi народа.
I многiя ўладыкi, каб паладзiць з народам, запрагалi наперадзе сваiх коней вослiка - якога-небудзь славутага мудраца.
I цяпер я хачу, славутыя мудрацы, каб вы зусiм скiнулi з сябе iльвiную скуру!
Плямiстую скуру драпежнага звера i калматы хiб даследчыка, шукальнiка i заваёўнiка!
Ах, каб хутчэй паверыў я ў вашую "шчырасць", вы павiнны спачатку зламаць у сабе волю да пакланення.
Шчырым я называю таго, хто iдзе ў пустэльню бязбожнасцi i там скрушвае сэрца сваё, гатовае да пакланення.
Сярод жоўтых пяскоў, пад скварным сонцам, касавурыцца ён, смяглы, на крынiчныя аазiсы, дзе ўсё жывое раскошуе ў халадку.
Але i смага не можа прымусiць яго прыпадобнiцца да гэтых самазадаволеных: бо, дзе аазiсы, там i iдалы.
Галодным, самотным, бязбожным: такiм яму быць накануе iльвiная воля.
Свабодным ад шчасця раба, вызваленым з-пад божышчаў i пакланенняў, страханосным i бясстрашным, вялiкiм i самотным: гэта воля шчырага.
У пустынi заўсёды жылi шчырыя, свабодныя духi, жылi валадарамi пустынi; а ў гарадах жывуць славутыя мудрацы - укормленыя ўючныя жывёлы.
Заўсёды цягнуць яны, як аслы, тачку народа.
Не тое каб я на iх гневаўся: для мяне яны заўсёды застануцца слугамi ў збруi, нават калi яна зiхацiць золатам.
I часта яны былi добрыя слугi, вартыя пахвалы. Бо цнота кажа так: "Калi ты хочаш быць слугою, пашукай таго, каму твая служба будзе найбольш карысная!
Дух i цнота гаспадара твайго павiнны ўзрастаць таму, што ты ягоны слуга: так i сам ты росцiшся разам ягоным духам i ягонаю цнотаю".
Далiбог, так, славутыя мудрацы, слугi народа! Вы ўзрасталi разам з духам i цнотай народа - i народ узрос праз вас! Да гонару вашага кажу я вам гэта!
Але народ застаецца для мяне ў вашай цноце, народ з дурнымi вачыма, народ, якi не ведае, што такое дух!
Дух ёсць жыццё, якое само пажынае жыццё; сваёю ж пакутаю памнажае яно сваё веданне: цi ведалi вы ўжо гэта?
I шчасце духу ў тым, каб быць памазанцам i ахвярнаю жывёлаю, асвечанай слязьмi: цi ведалi вы ўжо гэта?
Слепата сляпога i яго шуканне навобмацак сведчаць пра сiлу сонца, на якое ён зiрнуў: цi ведалi вы ўжо гэта?
Трэба, каб спазнавальнiк навучыўся будаваць гарамi! Мала, што дух перастаўляе горы, - цi ведалi вы ўжо гэта?
Вы ведаеце толькi iскры духу, але не бачыце, што ён - кавадла, не бачыце вусцiшнасцi ягонага молата!
Далiбог, вы не ведаеце гордасцi духу! Але яшчэ больш невыноснай была б вам яго ўпакоранасць, калi б яна захацела загаварыць!
I вы яшчэ нi разу не асмелiлiся ўкiнуць ваш дух у снежную яму: бо вы недастаткова гарачыя! Таму вы i не ведаеце асалоды ягонага холаду.
Ва ўсiм вы з духам вельмi даверлiвыя i з мудрасцю часта абыходзiцеся так, нiбыта яна багадзельня i лякарня для бедных i благiх паэтаў.
Вы не арлы: i таму вы не зведалi шчасця ў жудасцi духу. А хто не птах, таму не дадзена адпачываць над прорваю.
Вы цёплыя: а крынiцы ўсякiх глыбокiх ведаў - халодныя. Сцюдзёныя, як лёд, сама глыбокiя вытокi духу - асалода рукам, гарачым дзеям.
Вы стаiце перада мною, ганарыстыя, з несагнутымi спiнамi, славутыя мудрацы! Нi моцны вецер, нi магутная воля не ўзрушваюць вас.
Цi бачылi вы калi-небудзь, як ляцiць па моры ветразь, круглы, напяты ветрам, як ён трымцiць ад шаленства яго?
Як ветразь з трымценнем ад буры, ляцiць мая мудрасць па моры - неакiлзаная мудрасць мая!
А вы, знакамiтыя мудрацы, слугi народа, - як можаце вы ляцець разам са мною.
Так сказаў Заратустра.
Начная песня
Вось ноч: грамчэй загаварылi ўсе струмянiстыя крынiцы. I мая душа таксама струмянiстая крынiца.
Вось ноч: прачынаюцца песнi закаханых. I мая душа - песня закаханага.
Нешта неспатоленае, неспатольнае ёсць ува мне; яно хоча голасу. Нейкая прага кахання ўва мне, яна гаворыць голасам кахання.
Светлы я; о, калi б я быў ноч! Але ў тым мая самотнасць, што я аперазаны святлом.
О, калi б я зрабiўся цёмны, як ноч! Як бы я пiў з грудзей святла!
Як бы я дабрасловiў вас самiх, iскрыстыя зоркi i светлячкi начныя ўгары! Якi б я быў шчаслiвы ад дарункаў вашага святла!
Але ў ззяннi сваiх прамянёў я жыву i п'ю полымя, якое шугае з мяне.
Я не ведаю радасцi таго, хто бярэ; я няраз думаў: стакроць шчаснейшы той, хто крадзе, чым хто дае.
У тым беднасць мая, што мая рука нiколi не стамляецца дарыць; у тым дбайнасць мая, што бачу я вочы спрагненыя i цемру, прасветленую жаданнем.
О лiхая доля даравальнiкаў! О зацьменне сонца майго! О прага маёй прагi! О ненасытны голад перанасычанасцi!
Яны бяруць у мяне: але цi кранаю я iхнюю душу? Прорва памiж "дарыць" i "браць"; а наймалейшая прорва пераадольваецца ў апошнюю чаргу.
Голад нараджаецца з маёй прыгажосцi: наклiкаць на вас бяду, асвечаную мною, абабраць тых, што прынялi дарункi, - да зла iмкнецца мая прагнасць.
Адхапiць руку, калi ёй працягнута iншая рука; марудзiць, як вадаспад, якi спрабуе затрымаць сваё падзенне - да зла iмкнецца мая прагнасць.
Такая помслiвасць ад лiшнiцы маёй; такое падступства сочыцца з маёй самотнасцi.