Страница 21 из 76
Каб жа цнотнасць ваша стала вашай Самасцю, а не чым-небудзь пабочным, абалонкай, покрывам: гэта ёсць праўда глыбiняў вашай душы, дабрадзеi вы мае!
Вядома, ёсць i такiя, у каго цнатлiвасць - гэта сутарга пад бiчом: iх ляманту вы ўдосыць наслухалiся!
Ёсць i яшчэ iншыя, у якiх цнатлiвасць - гэта лянота iх заганаў: i кожнага разу, калi iхняя нянавiсць i зайздрасць соладка пазяхаюць, прачынаецца ў iх "справядлiвасць" i працiрае заспаныя вочы.
А тых цягне ўнiз: гэта iх спакушае iхнi ж д'ябал. Але чым больш яны апускаюцца, тым большым жарам гараць у iх вочы i тым большая ў iх пажада да Бога.
Ах, i такi лямант дайшоў да вашых вушэй, цнатлiўцы. "Што не я, тое i ёсць мой Бог i цнота!"
Ёсць яшчэ i такiя, якiя ледзьве рухаюцца, ды яшчэ i скрыпяць, бы калёсы, накладзеныя цяжкiм каменнем: гэтыя шмат гамоняць пра годнасць i дабрачыннасць - свае тармазы яны называюць цнотаю!
Ёсць яшчэ i такiя, што падобныя на будзiльнiк, якi ўжо заведзены; яны адстукваюць свае "цiк-так" i хочуць, каб цнотаю называлi iхняе "цiк-так".
Вось ужо хто-хто, а гэтыя распацешылi мяне: дзе толькi знайду такi гадзiннiк, буду накручваць яго сваiмi кпiнамi; хай пры гэтым яны яшчэ й цiктакаюць мне.
А iншыя ганарацца прыгаршчамi сваёй справядлiвасцi i прагнуць за гэта, каб iм дазвалялася ўсё i ва ўсiм: каб аж увесь свет захлынуўся ў сваёй несправядлiвасцi.
Ах, як паскудна гучыць у iх вуснах слова "цнота". I калi яны кажуць: "я справядлiвы", дык гэта заўсёды гучыць, як: "я адпомшчаны!"
Сваёй цнотаю яны сваiм ворагам вочы выдралi б; i яны ўзвышаюцца толькi, каб прынiзiць iншых.
I зноў жа ёсць такiя, якiя загразлi ў сваiм балоце i гавораць праз чарацiнку: "цнота - гэта каб цiха сядзець у багне.
Мы нiкога не кусаем i саступаем дарогу куслiвым; i ва ўсiм трымаемся думкi, як нас навучылi".
I зноў жа ёсць такiя, што любяць выстаўляцца i думаюць: цнота - гэта пэўным чынам рухацца.
Iх каленi заўсёды сагнутыя, i рукi iх складзены на малiтву за цноту, а iх сэрца нiчога пра тое не ведае.
I зноў жа ёсць такiя, якiя лiчаць за цноту казаць: "цнота патрэбная"; а па сутнасцi, яны думаюць, што патрэбная толькi палiцыя.
А некаторыя, не ўмеючы разгледзець у чалавеку высокае, лiчаць за цноту бачыць зблiзку i нiзкасць: так яны цнотаю лiчаць сваё сурочлiвае вока.
А некаторыя ж хочуць адукавацца ды ўзвысiцца i гэта называюць цнотай: iншыя хочуць адмовiцца ад усяго i быць скiнутымi, i таксама называюць гэта цнотай.
I вось амаль усе такiя думаюць, што маюць сваю долю ў цноце; i кожны хоча сама мала лiчыцца знаўцам "дабра" i "зла".
Але не на тое прыйшоў Заратустра, каб сказаць усiм гэтым хлусам i дурням: "Што вы ведаеце пра цноту! Што вы можаце ведаць пра цноту!.."
А каб вы, сяброве мае, стамiлiся ад старых слоў, якiх вы навучылiся ад дурняў i хлусаў: ад слоў: "плата", "адплата", "кара па справядлiвасцi"...
Каб стамiлiся казаць: "учынак добры, у iм няма сябелюбнасцi".
Ах, сяброве мае! Каб жа вашая Самасць была ва ўчынках, як мацi ў дзiцяцi: вось гэта хай будзе вашым словам пра цноту!
Сапраўды, я забраў у вас, мусiць, сотню слоў i любiмыя цацкi вашае цноты; i вось вы сярдуеце на мяне, як малыя.
Яны гулялi каля мора - накацiлася хваля i змыла iхнiя цацкi: i вось яны плачуць.
Але тая самая хваля прынясе iм новыя цацкi i новыя блiскучыя ракавiны i высыпле перад iмi!
I яны суцешацца; як i яны, атрымаеце вы, сяброве мае, суцяшэнне i новыя блiскучыя ракавiны!.."
Так сказаў Заратустра.
Пра набрыдзь людскую
Жыццё - гэта крынiца асалоды; але дзе п'е набрыдзь людская, там усе крынiцы затручаныя.
Я - за ўсё чыстае; але не трываю ашчэраных пашчаў i смагi нячыстых.
Яны заглядвалi ў глыбiню крынiцы: i вось свецiцца мне iх агiдная ўсмешка з глыбiнi крынiцы.
Святую ваду апаганiлi яны сваiм пахацiнствам; а калi свае брудныя сны яны называлi асалодаю, затручвалi i словы.
Працiвiцца полымя, калi яны кладуць на агонь свае сырыя сэрцы; сам дух дымiць i бурлiцца, калi набрыдзь падыходзiць да агню.
Мляўкiм i гнiлым робiцца плод у iхняй руцэ; у сухi лоўж ператварае iх позiрк дрэва.
I многiя, адвярнуўшыся ад жыцця, адвярнулiся толькi ад людской набрыдзi: бо не хацелi дзялiць з поганню нi крынiцы, нi агню, нi пладоў.
I шмат каторыя, што адышлi ў пустыню да дзiкiх звяроў i знемагалi ад смагi, не хацелi толькi сядзець каля вады разам з бруднымi пагонцамi вярблюдаў.
I шмат каторыя, што прыходзiлi спусташэннем i градам на ўрадлiвыя палеткi, хацелi толькi таптаць карак набрыдзi людской, каб заткнуць ёй глотку.
I гэта яшчэ не той кавалак, якiм я душыўся найбольш, - каб ведаць, што самому жыццю патрэбная варожасць, i смерць, i крыжавыя цярпеннi.
Але калiсьцi я спытаўся i ледзь не ўдавiўся сваiм пытаннем: як? няўжо жыццю патрэбен i гэты зброд?
Патрэбны затручаныя крынiцы, i смярдзючыя вогнiшчы, i брудныя сны, i чэрвi ў хлебе жыцця?
Не мая нянавiсць, а мая агiда прагна жэрла маё жыццё! Ах, як часта я гiдзiўся нават духам, калi бачыў, што i ў гэтай набрыдзi ёсць дух!
Нават ад уладароў я адвярнуўся, калi ўбачыў, што яны называюць уладараннем: па-гандлярску тузацца за ўладу - з набрыддзю людскою!
Жыў я сярод народаў, заклаўшы вушы, чужы iм моваю: каб не чуць i не разумець iх казаняў, iх дробязнага торгу за ўладу.
I, зацiснуўшы нос, паныла iшоў я праз усё ўчарашняе i сённяшняе: сапраўды, гнюсна смярдзiць мярзотаю ўсё ўчарашняе i сённяшняе ў пiсучай набрыдзi!
Я доўга жыў, як калека, - глухi, сляпы i нямы: толькi каб далей ад апанаванага свербам пiсання развясёленькага зброду.
Цяжка, асцярожна ўздымаўся мой дух па лесвiцы; мiзэрныя скраўкi радасцi былi яму асалодаю; з кульбакаю валаклося жыццё ў сляпога.
Што ж сталася са мною? Як я пазбыўся агiды? Хто абмаладзiў мой позiрк? Як узнёсся я на вышынi, дзе ўжо не сустрэнеш нiякага зброду каля крынiцы?
Цi ж не агiда дала мне крылы i сiлу, каб падляцець да крынiцы? Далiбог, мне трэба было ўзняцца ў вышынi, каб зноў здабыць крынiцу радасцi.
О, я здабыў яе, братове мае! Тут, у вышынях струменiць гэтая крынiца! Усё-такi ёсць жыццё, з якога не п'е нiякая погань людская!
Надта бурлiва струменiшся ты, крынiца радасцi! Часта спаражняеш ты келiх, хочучы напоўнiць яго!
I ўсё ж я павiнен навучыцца наблiжацца да цябе больш сцiпла: занадта бурлiва струменiцца табе насустрач маё сэрца...