Страница 18 из 76
Дзiця з люстэркам
Пасля гэтага Заратустра зноў адышоў у горы, у самотнасць пячоры сваёй, у адлюдненасць: так чакае сейбiт, пасеяўшы сваё насенне. А яго душа была ўся ў нецярплiвасцi i палкай тузе па тых, каго ён палюбiў, бо шмат чаго яшчэ было ў яго, каб даць iм. А гэта цяжэй за ўсё: з любовi пацiскаць адкрытую руку i, адараючы, захоўваць сарамлiвасць.
Так праходзiлi ў самотнiка месяцы i гады; а мудрасць яго ўсё расла i прыносiла яму пакуты ад сваёй поўнiцы.
Аднойчы ён прачнуўся на досвiтку, доўга нешта ўспамiнаў, седзячы на ложку, i нарэшце так сказаў свайму сэрцу:
"Што ж так напалохала мяне ў сне, што я аж прачнуўся? Цi не падышло да мяне дзiця з люстэркам?
"Заратустра, - сказала дзiця мне, - зiрнi на сябе ў люстэрку!"
Але паглядзеўшы ў люстэрка, я ўскрыкнуў, i сэрца маё скаланулася: не сябе я пабачыў у iм, а д'ябальскую морду i з'едлiвы смех.
Сапраўды, я ясна разумею азнаку майго сну i перасцярогу: маё вучэнне ў небяспецы, жыцiца хоча звацца жытам!
Мае ворагi ўмацавалiся i знявечылi вобраз майго вучэння, так што мае любасныя вучнi пасаромелiся дарункаў, якiя iм даў я.
Я страцiў сяброў сваiх; настала часiна шукаць, каго я страцiў".
З гэтымi словамi Заратустра ўскочыў, але не так, як, задыхаючыся, ускокваюць у страху, а як прарок i спявак, калi ён ахоплены натхненнем. Са здзiўленнем глядзелi на яго арол i змяя, бо, як ранiшняя зара, на яго твары заззяла будучае шчасце.
"Што са мной сталася, звяры мае? - сказаў Заратустра. - Цi не перамянiўся я? Цi не наведала мяне, як подых буры, шчасце?
Неразумнае шчасце маё, i неразумнае ўсё, што пачне выказваць яно: занадта яшчэ маладое маё шчасце - будзьце ж паблажлiвыя да яго.
Я паранены сваiм шчасцем: усе пакутнiкi няхай стануць маiмi гаiцелямi!
Зноў я змагу сысцi да сваiх сяброў, а таксама i да ворагаў! Заратустра зноў будзе гаварыць, i дарыць, i тварыць любоў любасным!
Мая нецярплiвая любоў патокамi вылiваецца з вышыняў у далiну, да ўзыходжання i падзення. З маўклiвых гор i з навальнiчных хмар болю бурлiва ападае яна ўнiз, у далiны.
Занадта доўга сумаваў я, гледзячы ўдалечыню. Занадта доўга належаў адлюдненасцi: так я развучыўся маўчаць.
Я ўвесь зрабiўся вуснамi i цурчаннем ручая, якi бяжыць з высокiх скал: у далiну хачу я скiнуць казань сваю.
I хай паток маёй любовi спадае ў бездараж! Бо як жа патоку не знайсцi дарогi да мора!
Праўда, ёсць ува мне возера, пустэльнае i самадастатковае; але паток маёй любовi i яго парывае ўнiз - да мора!
Новымi дарогамi iду я, новыя казанi нараджаюцца ўва мне; як i кожны, хто стварае, стамiўся я ад старых слоў. Не хоча мой дух больш хадзiць на стаптаных падэшвах.
Занадта павольна цячэ для мяне любая казань: на тваю каляснiцу ўскокваю я, о бура! Але i цябе яшчэ буду бiчаваць маёй лютасцю!
Нiбы крык i воклiч радасцi, прамчуся я па марскiх прасторах, пакуль не знайду тых шчасных выспаў, дзе жывуць мае сябры!..
I ворагi мае сярод iх! Як я люблю цяпер кожнага, з кiм магу гутарыць! I ворагаў маiх - iх таксама прымае шчаснасць мая.
I калi я ўскокваю на сама наравiстага свайго каня, мой найлепшы памочнiк дзiда: яна - сама надзейная служка мая.
Дзiда, якую я кiдаю ў сваiх ворагаў! Як я iм удзячны, што магу нарэшце кiнуць дзiду!
Вялiкае было напружанне маёй хмары: пад грамовы рогат маланак я асыплю градам далiны.
Магутна захвалююцца мае грудзi, грознай бураю праляцiць па гарах iх подых: так прыйдзе палёгка сэрцу.
Сапраўды, як бура, iдзе маё шчасце i свабода! А ворагi няхай думаюць, што нехта лiхi лютуе над iх галовамi.
I нават вы, сяброве мае, збаiцеся маёй неацуглянай мудрасцi; i, магчыма, уцечаце, з маiмi ворагамi.
О, калi б я мог пастушынай жалейкаю адклiкаць вас назад! О, калi б мая мудрасць-iльвiца навучылася рыкаць пяшчотна! А мы ж разам ужо шмат чаго навучылiся!
У бязлюдных гарах зачала мая дзiкая мудрасць; на жорсткiх камянях нарадзiла яна сваё сама малое дзiця.
Цяпер, як шалёная, носiцца яна па пустынi i ўсё шукае мяккага дзёрну - мая старая дзiкая мудрасць!
На мяккае дзярно вашых сэрцаў, сяброве мае! - на любоў вашых сэрцаў яна прагне пакласцi сваё любаснае дзiця!"
Так сказаў Заратустра.
На шчасных выспах
Смоквы падаюць з дрэў сакавiтыя i салодкiя; i пакуль яны падаюць, лопаецца iх чырвоная скурка.
Паўночны вецер я спелым смоквам.
Дык вось, як i смоквы, дастаюцца нам гэтыя павучаннi, сяброве мае: дык пiце з iх сок i ежце iх салодкую плоць! Восень навокал, i яснае неба, i дзень на ўшчэрбе.
Паглядзiце, якая багацiна вакол нас! I як хораша глядзець з гэтага багацця ў далячынi марскiя!
Калiсьцi казалi "Бог", гледзячы ў марскую далеч; а сёння я вучу вас казаць "Звышчалавек".
Бог - гэта нейкая здагадка; але я не хачу, каб ваша здагадка сягала далей за вашу творчую волю.
Цi маглi б вы стварыць Бога? - Дык памаўчыце мне лепей пра ўсiх багоў! А Звышчалавека стварыць вы маглi б.
Можа, нават не вы самыя, братове мае! Але перарабiць сябе ў бацькоў i продкаў Звышчалавека можаце, - гэта быў бы ваш сама лепшы твор?..
Бог - гэта здагадка; але я хачу, каб ваша меранне было ў гранiцах памыснага.
Маглi б вы змыслiць Бога? - Але воля да iсцiны азначала б вам, што ўсё павiнна пераўтварыцца ў па-чалавечы памыснае, па-чалавечы бачнае i па-чалавечы адчувальнае! Вашы ўласныя пачуццi павiнны вы прадумаць да канца!
I тое, што называеце вы светам, павiнна быць спачатку створана вамi: ваш розум, ваша ўяўленне, ваша воля, ваша любоў павiнны зрабiцца светам! I сапраўды, для вашай шчаснасцi, о спазнаўцы!
I як бы вы пераносiлi жыццё без гэтай надзеi, вы, спазнаўцы? Нельга вам зраднiцца нi з неспасцiгальным, нi з неразумным.
Але адкрыю вам цалкам сваё сэрца, сяброве мае: калi б багi iснавалi, як бы я вытрываў, што я не Бог! Значыцца, нiякiх багоў няма.
Вось такую выснову зрабiў я; i цяпер яна мяне вабiць...
Бог - гэта здагадка; але хто выпiў бы ўсю пакуту гэтай здагадкi i не памёр бы? Няўжо трэба адабраць веру ў таго, хто творыць яе, забаранiць арлу лунаць у арлiных вышынях?
Бог - гэта думка, якая ўсё простае робiць крывым i ўсё, што стаiць - каб круцiлася. Як? Значыцца, i сам час адкiнуць, i ўсё, што мiнушчае, лiчыць маною?
Думаць такое - гэта вiхура i крутня касцей чалавечых i ванiты страўнiка: сапраўды хваробай крутнi я называю такiя загадкi.