Страница 17 из 76
Ёсць яшчэ i другая сябелюбнасць, якая нiчога не мае, галодная, заўсёды гатовая ўкрасцi; такая сябелюбнасць у хворых, хворая сябелюбнасць.
Вачыма злодзея глядзiць яна на ўсё блiскучае; з галоднай прагавiтасцю прымерваецца яна да таго, хто многа есць; заўсёды лiслiва плазуе яна каля стала тых, якiя дораць.
Хвароба i нябачная звыраднеласць праглядваюцца ў гэтай прагавiтасцi; пра кволае цела сведчыць зладзюжнiцкая прагнасць гэтай сябелюбнасцi.
Скажыце мне, братове мае: што лiчыцца ў нас кепскiм i найгоршым? Цi ж не звыраднеласць? - А якраз жа яе мы маем там, дзе няма душы, каб дарыла.
Угору вядзе наша дарога, ад роду да вышэйшага роду. Але нас жахае пачуццё, калi яно звырадняецца i кажа: "Усё - дзеля мяне".
Наша пачуццё ляцiць угору: яно сiмвал нашага цела, сiмвал узвышэння. Сiмвалы такiх узвышэнняў - гэта iмёны цнотаў.
Так праходзiць цела праз Гiсторыю - у станаўленнi i змаганнi. А дух - што ён для цела? Ён - вяшчун ягоных бiтваў i перамог, таварыш i водгалас яго.
Усе назовы дабра i зла - сiмвалы: яны не гавораць, а толькi намякаюць. Дурань, хто шукае ведання ў назовах.
Зважайце ж, братове мае, на тую часiну, калi ваш дух захоча загаварыць сiмваламi: бо там выток вашай цноты.
Тады ваша цела ўзвышаецца i ўваскрасае; сваёй мiлатою яно адчыняе ваш дух, i ён робiцца творцам i ацэннiкам, i нясе любоў i дабро ўсiм рэчам.
Калi ваша перапоўненае сэрца хвалюецца i разлiваецца, нiбы паток, гэта дабро i небяспека тым, што жывуць на беразе: там выток вашай цноты.
Калi вы ўзвысiлiся над пахвалой i дакорам i ваша воля хоча загадваць усiм рэчам як воля таго, хто любiць, - там выток вашай цноты.
Калi вы грэбуеце мяккiм ложкам i ўсiм прыемным, але лёгка засынаеце нават побач з раскошнымi пасцелямi распешчаных - там выток вашай цноты.
Калi вы пачынаеце жадаць адной воляй i гэты паварот ад усяго, што вас турбуе, называеце неабходнасцю - там выток вашай цноты.
Сапраўды, яна - новае дабро i новае лiха! Сапраўды, голас новай крынiцы з глыбiнi!
У ёй магутнасць, у гэтай новай цноце; яна - пануючая думка, а вакол яе мудрая душа: залатое сонца, а вакол яго - змей пазнання".
2
Тут Заратустра прымоўк на хвiлiну i любоўна зiрнуў на вучняў. Пасля казаў далей, i ў голасе перамянiўся:
"Заставайцеся верныя зямлi, братове мае, з усёй уладаю вашае цноты! Ваша любоў, якая дорыць, i ваша пазнанне, хай паслужацца яны сэнсу зямлi! Так прашу я i заклiнаю вас.
Не дазваляйце цноце вашай адляцець ад зямнога i бiцца крыламi аб вечныя сцены! О, як шмат цноты адляцела заўчасна!
Вярнiце - як зрабiў гэта я, - вярнiце адляцелую цноту назад, на зямлю, зноў да цела i жыцця: хай аддае яна зямлi свой сэнс, сэнс чалавечы!
Сотнi разоў ляцелi ўпрочкi i збiвалiся з тропу дух i цнота. I дагэтуль жывуць у нашым целе ўсе гэтыя мроi i аблуды: яны сталiся нашай воляй i плоццю.
Сотнi разоў манiлiся вырвацца i памылялiся дух i цнота. Праўда, якраз чалавек i быў iх спробаю вырвацца! О, колькi невуцтва i аблудаў сталася ў нас плоццю!
Не толькi розум тысячагоддзяў, але i iхняя неразумнасць выяўляюцца ў нас. Небяспечна быць спадчынай.
Iдучы крок за крокам, мы змагаемся з волатам-выпадкам, i над чалавецтвам да сённяга яшчэ навiсае неразумнасць i бязглуздасць.
Хай паслужацца вашыя дух i цнота зямлi, братове мае: хай будзе каштоўнасць усiх рэчаў зноў устаноўлена вамi! Дзеля гэтага павiнны вы змагацца. Дзеля гэтага - ствараць!
Спазнаючы - ачышчаецца цела; набываючы вопыт ведання, узвышаецца яно; у спазнаўца ачышчаюцца ўсе яго памкненнi; душа радуецца ў таго, хто ўзвысiўся.
Лекар, ацалi сябе сам, тады вылечыш ты i свайго хворага. Найлепшым ацаленнем яму будзе, калi ён на свае вочы ўгледзiць таго, хто сам сябе ацалiў.
Ёсць тысячы сцежак, якiмi нiхто яшчэ не хадзiў, i тысячы здароўяў i схаваных выспаў жыцця. Яшчэ не адкрытыя i не даследаваныя чалавек i яго зямля.
Чувайце i слухайце, самотнiкi! Таямнiчыя вятры веюць на крылах будучынi; i да чуйнага вуха далятае добрая вестка.
Вы, сённяшнiя самотнiкi, вы, што адлюднiлiся, вы яшчэ станеце народам: ад вас, што выбралi самi сябе, павiнен пайсцi народ выбраны, а ад яго Звышчалавек.
Сапраўды, зямля яшчэ будзе мясцiнай ацалення! I ўжо веюць вакол вас новыя пахошчы, якiя нясуць ацаленне - i новую надзею!"
3
Сказаўшы гэта, Заратустра змоўк, як чалавек, якi яшчэ не сказаў апошняга слова; доўга нерашуча пакручваў ён сваiм кiем. Нарэшце сказаў, i голас ягоны перамянiўся:
"Адзiн пайду я цяпер, вучнi мае! Iдзiце i вы, i таксама адныя! Так хачу я.
Сапраўды, я вас заклiкаю: iдзiце ад мяне i супрацiўляйцеся Заратустру! А яшчэ лепей - саромейцеся яго! Бо, можа, ён ашукваў вас.
Чалавек пазнання павiнен не толькi любiць ворагаў сваiх, але i ўмець ненавiдзець сяброў.
Благая аддзяка настаўнiку, калi вучнi ягоныя так i застаюцца вучнямi. I чаму вы не хочаце абскубцi вянок мой?
Вы шануеце мяне; што, калi раптам зруйнуецца вашая шаноўля? Пiльнуйцеся, каб слуп з iдалам не забiў вас!
Вы кажаце, што верыце ў Заратустру? Але што ў тым Заратустры? Вы вернiкi мае - але што з тых усiх вернiкаў?
Вы яшчэ не шукалi сябе - а ўжо здабылi мяне. Так бывае з усiмi вернiкамi; i таму так мала значыць любая вера.
Цяпер я заклiкаю вас пакiнуць мяне i знайсцi сябе; i толькi тады, калi вы адкiнеце мяне, я вярнуся да вас.
Сапраўды, братове мае, iначай шукацьмуць вас, страчаных мною, мае вочы; iншай любоўю тады любiцьму я вас.
I ў свой час вы павiнны будзеце стацца сябрамi маiмi i дзецьмi адной надзеi; тады буду я з вамi трэцi раз, каб адсвяткаваць Вялiкi Полудзень з вамi.
Вялiкi Полудзень - гэта калi чалавек на паўдарозе ад жывёлы да Звышчалавека святкуе пачатак свайго вечара як сваю найвышэйшую надзею; бо гэта ёсць дарога да новай ранiцы.
I тады дабрасловiць сябе той, хто гiне, хто iдзе дарогай захаду, бо так пераходзiць ён да таго, што па той бок; i сонца яго пазнання будзе ў зенiце.
"Памерлi ўсе багi; сёння мы хочам, каб жыў Звышчалавек", - хай гэта будзе ў Вялiкi Полудзень наша апошняя воля!.."
Так сказаў Заратустра.
ДРУГАЯ ЧАСТКА
"...i толькi тады, калi вы адкiнеце мяне, я вярнуся да вас. Сапраўды, братове мае, iначай шукацьмуць вас, страчаных мною, мае вочы; iншай любоўю тады любiцьму я вас".
Заратустра. Пра цноту, якая адорвае