Страница 15 из 76
Дзiўна, Заратустра мала ведае жанчын, аднак мае рацыю, што да iх! Цi не таму гэта, што ў жанчыны няма нiчога немагчымага?
А цяпер прымi як падзяку адну маленькую праўду! Я ўжо залiшне старая на яе!
Угарнi яе i затулi ёй рот, а то яна крычыць занадта голасна, гэтая малая праўдка".
"Давай мне, жанчына, тваю маленькую праўду!" - сказаў я.
I сказала старая жанчына:
"Iдзеш да жанчыны? Не забудзь плётку!"
Так сказаў Заратустра.
Пра ўкус змяi
Аднаго разу ў спякотны дзень заснуў Заратустра пад смакоўнiцаю i прыкрыў рукамi свой твар. I вось - падпаўзла змяя i ўкусiла яго ў шыю так, што ён крыкнуў ад болю. Прыняўшы рукi з твару, ён убачыў гадзюку; а тая пазнала Заратустравы вочы, сумелася i ўжо хацела была адпаўзцi.
"О не, - сказаў Заратустра, - яшчэ не аддзячыўся я! Ты ў час разбудзiла мяне, яшчэ далёкая ў мяне дарога".
"Твая дарога ўжо недалёкая, - журботна адказала гадзюка, - мой яд забiвае".
Заратустра ўсмiхнуўся. "Калi гэта памiраў дракон ад змяiнага яду? запярэчыў ён. - Вазьмi ж свой яд назад! Ты не такая багатая, каб дарыць яго мне". Тады гадзюка абвiлася вакол яго шыi i злiзала з раны яго.
Калi Заратустра расказаў пра гэта сваiм вучням, яны спыталiся ў яго: "У чым жа, Заратустра, мараль тваёй прыпавесцi?" I ён адказаў так:
"Разбуральнiкам маралi называюць мяне добрыя i праведныя: мараль прыпавесцi амаральная.
Менавiта ж: калi ёсць у вас вораг, не плацiце яму за зло дабром, бо гэта пасаромiць яго. Наадварот, пераканайце яго, што ён зрабiў вам дабро.
Лепей разгневацца, чым пасаромiць! I мне не падабаецца, што вы гатовыя дабраслаўляць, калi вас праклiнаюць. Лепей таксама крыху праклясцi!
I калi спасцiгла вас вялiкая несправядлiвасць, адразу адкажыце на яе пяццю малымi! Агiдна глядзець на таго, каго несправядлiвасць гняце толькi аднаго.
Цi вядома вам гэта? Падзеленая несправядлiвасць - гэта ўжо напалову справядлiвасць. I толькi той павiнен браць на сябе несправядлiвасць, каму па сiле несцi яе!
Маленькая помста больш чалавечная за нiякую. I калi кара не ёсць гонар i права злачынцы, дык навошта мне вашыя кары.
Больш высакародна прызнаць сябе несправядлiвым, чым чапляцца за права сваё, асаблiва калi твая праўда. Але на гэта трэба быць удосталь багатым.
Я не трываю вашай халоднай справядлiвасцi, i з вачэй суддзi вашага глядзiць кат з халодным мечам.
Скажыце, дзе знайсцi тую справядлiвасць, якая ёсць любоў з вiдушчымi вачыма?
Дык прыдумайце ж мне такую любоў, якая панясе не толькi любую кару, але i любую вiну!
Прыдумайце такую справядлiвасць, якая апраўдвае ўсiх, акрамя тых, што судзяць!
Хочаце пачуць яшчэ i гэта? У таго, хто хоча быць справядлiвым да канца, нават хлусня ператвараецца ў чалавекалюбнасць.
Як жа зрабiцца справядлiвым да канца? Як аддаць кожнаму сваё! Мне будзе даволi, калi я аддам кожнаму маё.
I нарэшце, братове мае: сцеражыцеся ўнесправядлiвiцца да пустэльнiка! Як пустэльнiк можа забыць? Чым адплацiць!
Пустэльнiк падобны да глыбокага калодзежа. Лёгка кiнуць камень у яго; але пойдзе ён на дно - i скажыце, хто з вас захоча дастаць яго зноў?
Сцеражыцеся скрыўдзiць пустэльнiка. Але калi вы ўсё ж зрабiлi гэта, тады яшчэ i забiце яго!"
Так сказаў Заратустра.
Пра дзiця i шлюб
Ёсць у мяне адно пытанне да цябе - i толькi да цябе, браце мой; як марскi лот, кiдаю яго ў тваю душу, каб даведацца, наколькi яна глыбокая.
Ты малады i марыш пра дзiця i шлюб. I я пытаюся ў цябе: цi той ты чалавек, каб мець права жадаць дзiцяцi?
Цi пераможца ты, цi адолеў самога сябе, цi кiруеш сваiмi пачуццямi, цi гаспадар сваiх цнотаў? Пра гэта пытаюся я ў цябе.
Цi, можа, у жаданнi тваiм гаворыць жывёла i патрэба тваёй прыроды? Альбо адзiнота? Альбо незадаволенасць сабою?
Я хачу, каб твае перамога i свабода прагнулi дзiцяцi. Жывыя помнiкi павiнен ты ставiць перамозе i вызваленню.
Ты павiнен будаваць вышэй i далей за сябе. Але перш збудуй самога сябе, суразмерна з душою i целам.
Расцi ж не толькi ўшыркi, але i ўгору. Сад сужэнства хай дапаможа табе ў гэтым!
Ты павiнен стварыць вышэйшае цела, першы рух, кола, якое круцiцца самое: ты павiнен стварыць творцу.
Шлюб: я так называю волю дваiх стварыць адзiнае, большае за тых, што стварылi яго. Шлюб - гэта ўзаемная павага i шанаванне гэтай волi.
Хай гэта будзе сэнсам i праўдай твайго шлюбу. Але тое, што лiчыцца шлюбам у процьмы людзей, ва ўсiх гэтых лiшнiх, - як гэта назваць?
О, гэтая ўбогасць душы на дваiх! О, гэты бруд душы на дваiх! Гэта нiкчэмная асалода - быць удваiх!
Усё гэта называюць яны шлюбам i кажуць, што саюзы iх змацаваныя на нябёсах.
Тады не трэба мне такога неба лiшнiх людзей! Не, не трэба мне гэтых аблытаных нябеснаю сеткаю жывёл!
Хай не наблiзiцца да мяне гэты Бог, якi, крэкчучы, дабраслаўляе тое, чаго не злучаў!
Але не смейцеся з такiх шлюбаў! Якое дзiця не мае прычыны паплакаць па бацьках сваiх!
Годнасным здаваўся мне чалавек, сталым для сэнсу зямлi; але як убачыў ягоную жонку, свет здаўся мне домам вар'ятаў.
Так, я хацеў, каб зямля дрыжала ў курчах, калi паруюцца святы i гусь.
Адзiн выйшаў шукаць праўды як герой, а здабыў у рукi маленькую разубраную хлусню. I называе гэта сваiм шлюбам.
Другi быў амаль недаступны i выбiраў прыдзiрлiва. Але раз i назаўсёды сапсаваў сваё таварыства - i называе гэта сваiм шлюбам.
А той шукаў служанку з цнотамi анёла. I вось - сам зрабiўся служанкаю ў жанчыны, i цяпер яму самому трэба стаць анёлам.
Часта я заўважаю, якiя асцярожныя пакупнiкi i якiя хiтрыя ў iх вочы. Але нават сама хiтры з iх бярэ сабе жонку не гледзячы.
Каханнем называецца ў вас мноства пустых шаленстваў. А шлюб ваш як адна вялiкая дурасць кладзе крэс гэтым пустым шаленствам.
Ваша каханне да жанчыны i каханне жанчыны да мужчыны - о, калi б было яно спагадаю да схаваных, пакутных божышчаў! Але часцей за ўсё толькi дзве жывёлiны адгадваюць адна адну.
Нават найлепшае каханне ваша - толькi падабенства кахання i хваравiты запал; тым часам яно павiнна быць паходняй, якая асвятляе дарогу ў вышыню.
Прыйдзе час, калi вам трэба будзе любiць звыш сябе! Дык навучыцеся ж спачатку кахаць! I таму давядзецца вам выпiць горкi келiх кахання.
Нават у келiху вышэйшай любовi ёсць горыч; так нараджае яна iмкненне да Звышчалавека, абуджаючы прагу тваю, творца!