Страница 12 из 76
Бруд на дне душы ў iх; i бяда, калi толькi ў бруду гэтага ёсць яшчэ i дух.
О, калi б вы былi дасканалыя, прынамсi, гэтаксама, як звяры! Але звярам уласцiвая нявiннасць.
Хiба я заклiкаю забiваць свае пачуццi? Я заклiкаю да нявiннасцi пачуццяў.
Хiба да цноты я заклiкаю вас? У некаторых цнота - дабрадзейнасць, у многiх - амаль загана.
Яны, магчыма, i стрымлiваюцца, але сабака пачуццёвасцi зайздрослiва выглядвае з усiх iхнiх учынкаў.
Да вышыняў iх дабрадзейнасцi, аж да сферы духу, дзе пануе холад, гонiць iх гэтая жывёлiна, якая нясе з сабою варожасць.
I як вынаходлiва сабака пачуццёвасцi ўмее малiць за калiўца духу, калi яму адмоўлена ў целе!
Вы любiце трагедыi i ўсё, што кроiць вам сэрца, але я не давяраю вашаму сабаку.
У вас надта жорсткiя вочы: надта пажадлiва гледзiце вы на пакутнiкаў. Цi не пераапранулася пажадлiвасць ваша, якая называе сябе цяпер спагадлiвасцю?
I яшчэ такое параўнанне дам вам: многiя, што хацелi выгнаць свайго змушчальнiка, ператварылiся ў свiней.
Каму цнота заважае, таму яе не варта раiць: каб не сталася яна дарогаю ў апраметную, каб не ператварылася ў бруд i пахацiнства душы.
Няўжо я кажу пра нешта бруднае? А ўсё ж гэта - яшчэ не сама благое.
Той, хто спазнае, неахвотна iдзе ў ваду iсцiны не тады, калi яна брудная, а калi яна плыткая.
Сапраўды, ёсць цнатлiвыя да глыбiнi душы: яны паблажлiвыя i смяюцца вельмi ахвотна i весялей за вас.
Яны смяюцца i з цноты i пытаюцца: "Што такое цнота?
Цi не дурасць гэта? Але гэтая дурасць сама прыйшла да нас, а не мы да яе.
Вельмi гасцiнна прытулiлi мы гэтую госцю ў нашым сэрцы: цяпер яна жыве ў нас, хай застаецца колькi хоча!"
Так сказаў Заратустра.
Пра сябра
"Сам-насам з сабою, - думае адлюднiк, - гэта ўжо не адзiн, гэта ўжо зашмат. Заўсёды адзiн ды адзiн - гэта надоўга - два!"
"Я" i "Мяне" не знаюць меры ў гутарцы: як гэта вытрываць, калi б не было сябра?
Сябар адлюднiку - гэта заўсёды трэцi, гэта каранец, якi заважае гутарцы двух заглыбляцца.
Ах, як многа безданяў у адлюднiка. Вось чаму так палка прагне ён сябра i вышынi ягонай.
Нашая вера ў iншых выдае, у што б мы хацелi верыць у самiх сабе. Наша палкае жаданне здабыць сябра - гэта наш прадажнiк.
I часта праз каханне хочуць усяго толькi пераскочыць зайздрасць. I часта нападаюць i робяць сабе ворага толькi на тое, каб прыхаваць сваю слабасць.
"Будзь, прынамсi, маiм ворагам!" - кажа сапраўдная пачцiвасць, якая не адважваецца прасiць сяброўства.
Калi ты хочаш мець сябра, ты павiнен быць гатовы весцi за яго вайну; а каб весцi вайну, трэба ўмець быць ворагам.
У сваiм сябры трэба шанаваць яшчэ i ворага. Хiба можаш ты падысцi да свайго сябра, не падступiўшыся да яго?
Хай будзе твой сябар сама годным ворагам тваiм. Будзь сама блiзкi да сэрца ягонага, супрацiўляючыся яму.
Ты не хочаш перад сваiм сябрам насiць вопратку? Ты робiш гонар яму, паказваючыся такiм, якi ты ёсць? Але за гэта ён пасылае цябе к чорту!
Хто не маскуе сябе, той абурае: у вас аж столькi падстаў баяцца сваёй галiзны! Былi б вы багамi, тады вы саромелiся б сваёй вопраткi!
Не прыхарошвайся дзеля сябра, бо стралой i парывам да Звышчалавека маеш ты быць яму.
Цi глядзеў ты на сябра, калi ён спiць, каб убачыць, якi ён тады? Што такое твар твайго сябра? Гэта - сама твой твар, але ў грубым i недасканалым люстры.
Цi бачыў ты сябра свайго, калi ён спiць? Цi не спалохаўся ты яго выгляду? О, чалавек ёсць нешта такое, што трэба пераадолець.
Здагадвацца i ўмець маўчаць павiнен сябар: не ўсё ты павiнен хацець бачыць. Хай сон твой адкрые табе, што робiць твой сябар, калi чувае.
Хай здагадка твая будзе мiлажальная: даведайся спярша, цi хоча сябар твайго мiлажалю. Можа, ён любiць у табе цвёрды пагляд i позiрк вечнасцi.
Хай будзе твой мiлажаль да сябра схаваны пад моцнай абалонкай, на ёй ты павiнен скрышыць свае зубы. Тады спагада набудзе вытанчанасць i слодыч.
Цi стаў ты чыстым паветрам, хлебам i лекамi свайму сябру? Некаторыя не ўмеюць скiнуць з сябе ланцуг, аднак ратуюць сваiх сяброў.
Ты раб? Тады ты не можаш быць сябрам. Тыран? Тады ты не можаш мець сяброў.
Занадта доўга жылi ў жанчыне раб i тыран. Таму яна няздольная на сяброўства: яна ведае толькi каханне.
У яе каханнi заўсёды ёсць несправядлiвасць i слепата да ўсяго, чаго яна не любiць. Але i ў свядомым каханнi жанчыны ёсць i раптоўнасць, i маланка, i ноч побач з святлом.
Пакуль яшчэ жанчына няздольная на сяброўства. Жанчыны - усё яшчэ кошкi альбо птушкi. Альбо, у лепшым разе, каровы.
Пакуль яшчэ жанчына няздольная на сяброўства: але скажыце вы мне, мужчыны, хто з вас здольны?
О вашая беднасць, мужчыны, о скнарыстасць вашай душы! Тое, што вы даяце сябру, я даю кожнаму свайму ворагу, але ж не раблюся бяднейшы.
Ёсць таварыскасць: хай будзе i сяброўства!
Так сказаў Заратустра.
Пра тысячу i адну мэту
Шмат краiн i народаў пабачыў Заратустра: так ён адкрыў дабро i зло ў розных народаў. Не знайшоў ён на цэлай зямлi сiлы, большай за дабро i зло.
Нiводзiн народ не здолеў бы выжыць, не робячы ацэнкi - што дабро i што зло; каб захавацца, ён павiнен ацэньваць iнакш, чым ягоны сусед.
Многае, што ў адных народаў называюць дабром, у другiх лiчыцца ганьбаю i гiдою - вось што зразумеў я. Многае з таго, што тут называецца лiхам, там ходзiць у пурпурах шаноўлi.
Нiколi сусед не разумеў суседа; заўсёды здзiўлялася душа аднаго з шалу i злосцi другога.
Скрыжаль даброцяў вiсiць над кожным народам. Глядзi, гэта скрыжаль ягоных пераадоленняў, гэта голас ягонай волi да ўлады.
Вартае хвалы ў яго тое, што цяжка робiцца; добрым называецца цяжкае i непазбежнае; а тое, што настолькi моцнае, што аж можа вызвалiцца ад найвялiкшай гароты, - сама рэдкае i цяжкае - ён абвяшчае свяшчэнным.
Тое, што дазваляе яму панаваць, перамагаць i ззяць на зайздрасць суседу, мае ў яго значэнне найвышэйшага, сама першага мернiка каштоўнасцяў i сэнсу ўсiх рэчаў.
Сапраўды, браце мой, калi ты ўведаў патрэбу народа, яго зямлю, i неба, i суседа ягонага, ты адкрыў закон пераадолення яго i адгадаў, чаму ён падымаецца па гэтай лесвiцы да надзеi сваёй.
"Ты заўсёды павiнен быць першы i стаяць наперадзе iншых; нiкога не павiнна любiць твая раўнiвая душа, акрамя сябра", - словы гэтыя ўзрушалi душу грэка, i ён iшоў сцежкай сваёй велiчы.