Кар'ера

Андрэ Маруа

Кар'ера

Пераклад: Юрка Гаўрук

У майстэрнi жывапiсца Бельтара кожную трэцюю суботу збiралiся: дэпутат Ламбер-Леклерк (цяпер ужо намеснiк мiнiстра фiнансаў), раманiст Сiўрак i Фабер, аўтар п'есы "Кароль Калiбан", з поспехам пастаўленай у тэатры Жымназ.

Аднойчы вечарам Бельтара пазнаёмiў сяброў з маладым правiнцыялам, сваiм дваюрадным братам, якому вельмi хацелася стаць лiтаратарам.

- Гэты хлопец, - сказаў ён iм, - напiсаў раман, па-мойму не горшы, чым у iншых. Прашу цябе, Сiўрак, прачытай, калi ласка. Мой брат нiкога не ведае ў Парыжы, ён iнжынер i жыве ў Баё.

- Шчаслiвы чалавек! - прамовiў Фабер. - Вы напiсалi кнiгу, вы жывяце ў правiнцыi i вы нiкога не ведаеце? Лiчыце, што вам пашанцавала, пане мой. Пачнуць спрачацца, хто першы выявiў скрыты талент, - i, калi вы зможаце ўдала стварыць вакол сябе легенду, праз год вы станеце больш славутым, чым сам Сiўрак, наш друг. Адно я вам, галубчык, параю: не высоўвайцеся... Баё! Гэта так добра - Баё... I зусiм не таму, што ў вас няма асабiстага абаяння, пане мой, а проста - чалавечая прырода церпiць генiяў толькi на адлегласцi.

- Прыкiньцеся хворым, - аўтарытэтна параiў Ламбер-Леклерк. - На хваробе многiя зрабiлi блiскучую кар'еру.

- I чым бы ты нi займаўся, - дадаў Бельтара, - не кiдай сваёй спецыяльнасцi. Спецыяльнасць - найлепшы назiральны пункт для творчасцi. Калi ты замкнешся ў сценах кабiнета, ты будзеш пiсаць кнiгi на прафесiйным узроўнi, складзеныя як мае быць i нудныя да немагчымасцi.

- Дурань! - пачуўся рэзкi голас Сiўрака. - "Спецыяльнасць - найлепшы назiральны пункт..." Як можаш ты, разумны чалавек, паўтараць падобныя штампы? Калi пiсьменнiк не знаходзiць матэрыялу ў сабе, нiякi "пункт" яму не паможа. Хiба Пруст выходзiў з дому? А Талстой выязджаў з Яснай Паляны? Калi ў яго пыталiся, хто такая Наташа, ён адказваў: "Наташа - гэта я". А Флабер...

- Выбачай, - не згадзiўся Бельтара. - Талстога акружала вялiзная сям'я, i ў гэтым адна з крынiц яго сiлы. Пруст наведваў рэстаран "Рыц", меў шмат сяброў, у якiх заўсёды мог пачарпнуць патрэбную iнфармацыю. Што датычыцца Флабера...

- Нiхто не спрачаецца, - перабiў Сiўрак, - але ўявi сабе Пруста без велiкасвецкiх тэм... У яго б знайшлося, што сказаць... Ён аднолькава цiкава гаворыць i пра сваю хваробу, i пра сваю спальню, i пра сваю старую служанку. Мiж iншым, я магу прывесцi прыклад, якi цябе цалкам пераканае, што нават самага дасцiпнага розуму, пастаўленага ў найлепшыя ўмовы для назiрання, мала, каб стварыць мастацкую рэч. Наш друг Шалон... У каго было больш часу i магчымасцей назiраць за рознымi пластамi грамадства? Шалон бачыў, i вельмi блiзка, пiсьменнiкаў, мастакоў, камерсантаў, акцёраў, палiтычных дзеячаў, дыпламатаў, быў сведкам самых патаемных сцэн чалавечай камедыi. А якiя вынiкi? На жаль, мы гэта ведаем!

- Шалон! - умяшаўся Ламбер-Леклерк. - А што з iм здарылася? Хiба ў каго з вас ёсць весткi пра Шалона?

- Мы заходзiм у адну i тую ж кнiгарню, - растлумачыў Сiўрак, - i я там зрэдку яго сустракаю, але ён робiць выгляд, што мяне не бачыць.

Малады правiнцыял нахiлiўся да гаспадара i цiха запытаў, хто такi Шалон.

- Сiўрак, - папрасiў Бельтара, - раскажы гэтаму хлопцу пра кар'еру Шалона. Для юнакоў прыклад павучальны.

* * *

Сiўрак выпрастаўся, сеў на край канапы i загаварыў. Голас у яго быў скрыпучы, кожны склад ён нiбы адкусваў зубамi. Апавяданне ён пачаў так:

- Не ведаю, малады чалавек, цi чулi вы пра клас рыторыкi ў лiцэi Генрыха Чацвёртага, выпуск 1893 года. Гэты лiцэй, што суседзiць з Пантэонам, даў не менш выдатных выхаванцаў, чым Эколь Нармаль, адкуль выйшлi - Тэн, Прэво-Парадоль, Сарсэ i Эдмон Абу. Клас рыторыкi быў, як мне гаворыць кожны раз пры сустрэчы адзiн з нашых былых настаўнiкаў, "аранжарэяй славутых людзей", паколькi там вучылiся адначасова Бельтара, Ламбер-Леклерк, Фабер i я. Ламбер-Леклерк, як i тады ўжо, рыхтаваўся да грамадскай дзейнасцi: разам з Фаберам пасля заняткаў любiў ацiрацца на скачках...

- Ты хоць чын мой паважай! - нахмурыўся намеснiк мiнiстра.

- Тваё правасхадзiцельства быў адзiным сярод нас, хто з юнацкiм запалам прадчуваў сваю будучыню. Бельтара схiльнасцi да малявання не выяўляў, Фабер i не марыў прабiвацца ў драматургi. Наш выкладчык лiтаратуры стары Гамелен казаў яму: "Мой бедны Фабер, вы не адолееце французскай мовы да канца дзён сваiх". Думка слушная, але цяперашняя некультурная публiка з ёю не згаджаецца. Што датычыцца мяне, то найбольшай маёй эстэтычнай асалодай было маляваць Венеру на палях сшыткаў. Шалон дапаўняў нашу групу.

Гэта быў бялявы хлопец з тонкiмi, прыгожымi рысамi твару. Працаваў ён мала, чытаў многа, умеў цудоўна выбiраць паэтаў i гальштукi i, дзякуючы свайму бездакорнаму густу, набыў мiж намi вялiкi аўтарытэт. У той час, прачытаўшы "Гiсторыю трынаццацi" Бальзака, мы вырашылi заснаваць, чацвёра нас i Шалон, "Саюз пяцi". Кожны з "пяцi" павiнен быў падтрымлiваць чатырох астатнiх ва ўсiм i заўсёды. Мы дамовiлiся, што грошы, прызнанне, сувязi, усё, што мог прыдбаць адзiн з "пяцi", павiнна было служыць нашым агульным iнтэрасам. Гэта быў цудоўны праект, але ён так праектам i застаўся, бо, скончыўшы лiцэй, мы разышлiся. Яго правасхадзiцельства i я падалiся ў юрысты, Фабер, якому трэба было зарабляць на жыццё, уладкаваўся да свайго дзядзькi ў банк. Бельтара пачаў займацца медыцынай. Ваенная служба разлучыла нас яшчэ больш, а потым перашкаджалi розныя акалiчнасцi. Шэсць гадоў мы амаль нiчога не ведалi адзiн пра аднаго.

На выстаўцы 1900 года я ўпершыню ўбачыў карцiну Бельтара. Мяне вельмi здзiвiла, што ён стаў мастаком, а яшчэ больш тое, што ў яго быў талент. Нас заўседы глыбока хвалюе, калi мы адкрываем нешта выдатнае ў чалавеку, з якiм сябравалi з дзяцiнства. Тое, што ў генiя былi таварышы, уявiць лёгка, але цяжэй паверыць, што сярод тваiх таварышаў быў генiй. Я яму напiсаў. Ён запрасiў мяне да сябе. Яго майстэрня мне спадабалася, я пабываў там некалькi разоў i, пасля доўгага абмену пiсьмамi i тэлеграмамi, арганiзаваў абед "пяцi". За абедам кожны расказаў, чым ён займаўся, скончыўшы лiцэй.

Шэраг даволi цiкавых абставiн прымусiў трох з нашай кампанii адмовiцца ад кар'еры, выбранай для нас бацькамi. Каханкай Бельтара стала адна натуршчыца, з якой ён зрабiў для ўласнай забавы некалькi ўдалых эскiзаў. Гэта жанчына зблiзiла яго з мастакамi. Ён працаваў, меў поспех i, праз некалькi месяцаў, зусiм адвярнуўся ад медыцыны.