Страница 1 из 11
Вiнцэсь Мудроў
Калодзеж
1
У шыбу пастукалi i на падворку натужна кашлянуў Канавальчык.
- Гэй, Матруна, памёрла, цi што?
Спрасонку вочы не адразу ўгледзелi - колькi часу, а калi ўгледзелi, дык нават сэрца ёкнула i самлелыя вусны бязгучна прашапталi: "Божухна, што ж гэта я..."
Такога яшчэ не было, каб Матруна праспала i не падаiла сваёй кармiлiцы. А пятай гадзiне - i ўзiмку i ўлетку - яна прыхоплiвалася з ложку, апраналася й бегла да Зьвяздохi - рудой, зь белай плямай на пакатым лобе каровы. I пакуль iншыя гаспадынi яшчэ сядзелi ў ложках i невiдушча вадзiлi рукамi, шукаючы вопратку, з Матрунчынага хлява ўжо вырывалiся на прасьцяг зычныя цыркi ды воклiчы: "Стой ты, халера!" А цяпер во... на ходзiках палова шостай, Канавальчык стукае ў шыбу, Зьвяздоха рыкае ў хляву, кот Базыль дзярэ палена, счакаўшыся сырадою, а яна сьпiць, як сьветам загавеўшы.
Ранiца дыхнула ў твар волкай прахалодай i пахам парфумы, што непрыемна казытнуў у носе.
- Хто пасьвiць? - крыкнула Матруна, падхапiўшы з паркану даёнку.
- Карпачыха зь зяцем, - азваўся сусед i Матруна на хаду ўздыхнула: карпачысiнага зяця - вядомага ў навакольлi п'янчугу - зранку было не абудзiць, а таму статак, вiдаць, яшчэ не пагналi.
"Уходае мяне гэты малец", - нарадзiлася ў галаве падступная думка i першыя, самыя гучныя цыркi, скаланулi даёнку.
Вось ужо тыдзень, як Матруне няма жыцьця з-за пляменьнiка. Лёшка, васемнаццацiгадовы бэйбус, прыехаў на пагасьцiны зь Ленiнграду i ў першы ж вечар пабiўся ў клюбе зь Пецькам Халiмонавым. Пецька, казалi, ударыў пляменьнiка пад дых, звалiў з ног, а пляменьнiк, дзiўным чынам крутнуўшыся, заехаў крыўдзiцелю пяткай у лабешнiк. Увесь наступны дзень гарадзкi бэйбус ляжаў на гарышчы, гучна аддзiмаўся, за ўвесь дзень выпiў толькi конаўку сырадою, а ўвечары пад вокнамi хаты заляскатаў Пецькавы матацыкал. Матруна тады зьнямела, думала зноў бiцца будуць, а калi выбегла з хаты, дык убачыла, што мальцы прыязна адно другому пасьмiхаюцца i пляменьнiк частуе вясковага бандзюка прывезенымi зь Ленiнграду цыгарэтамi. "Хто будзе бочкi кацiць адразу паведамляй, - даляцеў да вушэй сiплы Пецькавы голас, - я хутка разьбяруся". Матруна пасьля таго перавяла дых, а пляменьнiк, прыхапiўшы грошы, скочыў на матацыкал i вярнуўся дахаты толькi на наступны дзень. Халiмонiха апавядала - у Вазярышча езьдзiлi, гулялi ў рэстаране, а потым у разьвядзёнкi начавалi.
- Пецю дваццаць гадочкаў усяго, а зблытаўся з трыццацiгадовай, - сьлёзна пажалiлася прыканцы размовы Халiмонiха. - Далiбог, паеду ў Азярышча i аблiю тую шалахвостку варам.
З таго дня пляменьнiк дзень да ночы гойсаў зь Пецькам на матацыкле i Матруна, пачуўшы на золку шалёнае матацыклетнае ляскатаньне, доўга потым не магла заснуць.
Учора, праўда, матацыкал сярод ночы не ляскатаў. Дзесьцi а першай гадзiне рыпнулi весьнiцы i па стоеным шорганьнi падэшваў Матруна зразумела, што пляменьнiк заявiўся не адзiн. Звычайна Лёшка спаў на хаце, дзе ляжала леташняе сена, цяпер жа крокi суцiхлi ля адрыны i кот Базыль, якi ўзьнiк на тле цёмна-шэрага вакна, стаў бiць нягнуткiм хвастом па падваконьнi.
Гадзiну, а можа i дзьве Матруна ляжала з шырока расплюшчанымi вачыма, слухала начныя зыкi i зьмежыла вочы толькi тады, як у прастакутнiку прасьвятлелага вакна праплылi дзьве кудлатыя галавы i кот, бязгучна вякнуўшы, скочыў на падлогу. I адразу ж цяжкая, лiпучая замарач лягла на павекi i прысьнiўся малады Каравайчык са стрэльбаю ў руках i яшчэ нехта - мяккi, хмельны, цёплы, чыё аблiчча забылася да часу, i калi ранiцою, падаiўшы карову, Матруна згадала сон, вочы ейныя паланiла пенная бель сырадою i адтуль, з глыбiнi даёнкi, усплыла разьвiтальная ўсмешка таго самага немца.
...Зьвяздоха, цяжка аддзiмаючыся, пайшла да весьнiц, а паколькi яна мела звычай класьцi ляпехi пасярод двара, гаспадыня рушыла сьледам, прыцiскаючы да верху каровiнага хваста палку-рагулю.
- Пагналi ўжо, - дакорлiва выдыхнуў Канавальчык, - недзе ў Зарэччы рыкаюць, цяпер i не дагонiш, - i ў падтрымку такiх словаў за сьпiнай суседавай па-блазенску голасна азвалася авечка: - М-м-еее...
Хаты iхныя стаялi наводшыбе i кожнай ранiцы даводзiлася гнаць Зьвяздоху i канавальчыкаву Машку - глумлiвую, на дзiва галасiстую авечку - да клюба, дзе зьбiраўся статак. На гэтым тыднi радоўку адбываў Канавальчык - таму стары псюк i крывiў гiмору - маўляў, праспала, а мне ганi, i Матруна, не ўздымаючы вачэй, ляснула палкай па халяве гумовага бота й голасна крыкнула: -Пайшлi ў поле!
Зьвяздоха паважна iшла пасярод вулiцы, поруч бегла авечка, трэсла закручаным хвастом; хвост, здавалася, зьвiнеў званочкам i галава поўнiлася мiлагучным звонам - як гэта заўсёды бывае з недасыпу. Паганяючы скацiнку, Матруна чухала пальцам то ў адным, то ў другiм вусе, пару разоў страсянула галавою, а дайшоўшы да павароткi азiрнулася i з палёгкай перавяла дых. Стары псюк, якi звычайна любiў стаяць на дарозе i паглядаць ёй усьлед, на гэты раз падаўся да хаты.
Сорак гадоў, лiчы, жывуць яны поруч, а ня горнецца душа да суседа... ня горнецца. Пасьля жончынай сьмерцi Канавальчык увесь сьсiвеў, схуднеў i галава ўехала ў плечы, але Матруна, як чуе ягоны голас, i дагэтуль уяўляе суседа высокiм кудлатым вахлаком, i шторазу пакутлiва ўздыхае.
Шмат што ў жыцьцi забылася, адляцела ў невараць, а тая, iх першая сустрэча, нiбыта ўчора надарылася. Матруна нават запомнiла колер нiткi, якой была зацыравана канавальчыкава пiлётка. Пад час адступленьня - а калi ж яшчэ з пiлёткi выдралi зорку i рваную дзiрку няўмела зацыравалi зялёнаю нiткай.
...Яны зь сястрой абiралi бульбу, калi на двары штосьцi зашамацела i ў вакне цёмным ценем праплыла нечая вялiзная, пазначаная руляй карабiну, постаць. Празь iмгненьне ў прысенку цяжка затупалi, закерхалi i Соня, выпусьцiўшы бульбiну, зьбялелымi вуснамi прашаптала: "Немцы!"
На парозе, аднак, паўстаў цыганаваты мужчына ў куртатым нямецкiм шынялi i ў выцьвiлай рускай пiлётцы. Мужчына моўчкi кiўнуў, зьняў з плечука карабiн, пачэрпнуў вады зь вядра i доўга пiў, казелячы вокам на аголенае Соньчына калена.
- Дзе Таўпiла? - запытаўся, нарэшце, няпрошаны госьць, паставiўшы ў кут сваю пукалку.
Таўпiла жыў у хаце насупраць. Надоечы яго прызначылi старастам i Соня, зыркнуўшы ў кут, дрогкiм голасам прамовiла: