Кветкi па сезону

Праца захапляла яго толькi тады, калi ў гэтым прымала ўдзел i жонка. Ён чытаў ёй усё, што пiсаў, i ахвотна слухаў яе заўвагi, заўсёды трапныя i разумныя. Але прыходзiў час, i яны замыкалiся ў пакоi. Якой чароўнай была яна ў начным туалеце, распусцiўшы залацiстыя валасы! Няўжо ён нiколi не будзе мець такога шчасця?

Нiколi, нiколi! Ён павiнен навекi адмовiцца ад ласкi. Жанiцца яшчэ раз, заляцацца да другой жанчыны? Нават думка аб гэтым здавалася блюзнерскай. Як ён можа паўтарыць другой тыя самыя словы, якiя шаптаў незабыўнай Люсiлi? Хiба можна ўпускаць чужую жанчыну ў жыллё, поўнае ўспамiнаў аб любай Люсiлi? Мэбля была застаўлена яе партрэтамi. У шафах па-ранейшаму вiселi яе плаццi. Мадам Абан, яе мачыха, прыехаўшы на пахаванне з правiнцыi, параiла яму здаць усё ў прытулак для бедных.

- Так, так... А то як жа... Што вы будзеце з iмi рабiць, галубок?.. Яны толькi смутку дабавяць.

Згадзiцца з такой прапановай ён палiчыў злачынствам.

Паблiзу пратупала нейкая бабуля. Яна трымала ў руках бляшанку з вадой i, мабыць, збiралася палiваць кветкi. Хмара праплыла перад сонцам. Эцьен здрыгануўся, зiрнуў апошнi раз на шэрую мармуровую плiту i накiраваўся да выхаду. Але замест таго, каб выбрацца на цэнтральную алею, ён мiжвольна павярнуў убок i прайшоў каля магiлы Антуана Канстана. Там ляжаў букет свежых касачоў. Невядомая, вiдаць, прыходзiла нядаўна, можа, нават сёння ранiцай.

Два чацвяргi ён яе не бачыў. На трэцi, з'явiўшыся, застаў яе каля магiлы. У Эцьена склалася ўражанне, што яна зiрнула тайком на прынесеныя iм кветкi. Гэта былi цюльпаны, чырвоныя i жоўтыя. "Нiчога ў iх няма жалобнага, - падумаў ён. - Абсалютна... Але ты iх любiла. Ты казала: трэба ажывiць, упрыгожыць пiсьмовы стол... Ах!.. Я хацеў бы цябе ажывiць, твае цёплыя шчокi, твой чысты лоб!" Потым, у сваю чаргу, кiнуўшы позiрк на даму ў чорным, ён разгледзеў яе кветкi. Як i ён, яна выбрала на гэты раз яркiя колеры, толькi не цюльпаны, а гваздзiкi.

З таго часу ён бачыў яе кожны чацвер. Яна прыходзiла то раней за яго, то пазней, не мяняючы дня. "Вядома, я тут нi пры чым", - тлумачыў ён сабе. Аднак заўсёды чакаў яе прыходу з лёгкiм хваляваннем. Кожны з iх вельмi старанна выбiраў кветкi i цяпер смялей разглядаў, а што ж прынёс сёння другi свайму блiзкаму. Мiж iмi пачалося як бы спаборнiцтва: хто праявiць большую пашану да нябожчыка, бо якасць букетаў увесь час паляпшалася. У адзiн i той жа дзень яны прынеслi першыя ружы, дама - пунсовыя, Эцьен - светлыя чайныя, потым запалалi гладыёлусы ў самых дзiвосных спалучэннях.

Вяртаючыся дадому, ён чакаў, пакуль яна адыдзе далей, каб не было ўражання, што ён ходзiць за ёю следам i набiваецца на знаёмства. Яна гэтага яўна не жадала, бо крочыла шпарка, не аглядаючыся.

Аднойчы ў майскi дзень, калi Эцьен, iдучы да Люсiлi, мiнаў надмагiльныя збудаваннi багацеяў, ён пачуў сярдзiты голас i ўбачыў вядомага яму вартаўнiка, якi трымаў за руку тую самую бабулю, што праходзiла тут не раз, носячы ваду. Старая прабавала вырвацца. Вартаўнiк клiкаў у сведкi даму ў чорным, што стаяла паблiзу, але, заўважыўшы Эцьена, звярнуўся да яго:

- Ага... Вас, месье, гэта таксама датычыцца.

Эцьен, з букетам у руках, падышоў да вартаўнiка.

- Што тут такое?

- Ды вось гэтая жанчына крадзе кветкi, i я яе сёння злавiў... Так, так, мадам... Яна брала ў вас i ў вас таксама, месье... Я сачу за ёю некалькi тыдняў, нарэшце злодзей папаўся.

Маладая дама была ўзрушана.

- Адпусцiце яе, - папрасiла яна. - Для мяне гэта не мае нiякага значэння. Кветкi павялi: я ж i прыйшла сюды, каб iх перамянiць.

- Павялi... але ж не ўсе, - сказаў вартаўнiк. - Яна выбiраць умее, з кожнага букета выцягне што лепшае. Вы адно гляньце нумар сто сёмы, восьмая дзялянка, пабачыце яе гаспадарку. Там поўная шклянка ландышаў, i ўсё задарма, паверце. Адусюль напрыносiла.

- Што ж тут дрэннага? - прамовiла дама. - Яна ж iмi не гандлюе.

- Чаму вы гэта робiце? - спытаў, разглядваючы бабулю, Эцьен, i тая апусцiла вочы. Выгляд у яе быў даволi iнтэлiгентны.

- Чаму вы гэта робiце? - паўтарыў ён. - У вас няма грошай купiць кветак? Праўда?

Бабуля падняла галаву:

- Вядома, праўда... А вы як думалi?.. Думаеце, iншая прычына?.. Што б вы, скажам, рабiлi, мадам, каб тут у вас была магiла сына... а ваш муж такi скнара, што шкадуе вам пучка фiялак, калiва ландышаў?.. А? Што б вы рабiлi?

- Тое самае, што i вы, - смела падтрымала бабулю дама ў чорным.

- Яно так, - сказаў вартаўнiк, - але iснуюць правiлы.

Ён зняў шапку i, адпусцiўшы старую, растлумачыў Эцьену:

- Бачыце, месье... Вы, напэўна, служылi ў армii?.. Правiлы ёсць правiлы. Я не горшы за iншых... але мой абавязак...

- Абы нiхто не скардзiўся, - заўважыў Эцьен. - Мадам i я прыходзiм сюды ў чацвер i мяняем кветкi. А калi з таго, што мы прынеслi тыдзень таму назад, можна яшчэ нешта выбраць, тым лепш!

- Ну што ж, - згадзiўся вартаўнiк, - калi вам добра, дык i ўсiм добра...

I, павярнуўшыся да злашчаснай бабулi, прамовiў:

- Iдзiце, я вас не трымаю.

Эцьен даў старой трошкi грошай, дама ў чорным таксама нешта дала. Потым Эцьен пайшоў да магiлы Люсiлi, каб там, як заўсёды, марыць аб мiнулым. Але, усхваляваны здарэннем, на гэты раз не мог сабрацца з думкамi. Дарагiя вобразы, якiя ён прабаваў уявiць, расплывалiся i знiкалi. Калi дама ў чорным выйшла на алею, ён рашуча дагнаў яе.

- Я вельмi вам удзячна, - сказала яна. - Як добра, што вы з'явiлiся! У мужчыны больш аўтарытэту.

- Бедная жанчына! Мы з вамi разумеем, як, можа, нiхто, гэту яе натуральную патрэбу чым-небудзь дагадзiць, прынесцi хоць маленькую ахвяру любiмай iстоце.

- Так, - сказала яна. - Гэта робiцца i для iх i для сябе.

- Каб захаваць iх жывымi ў душы.

Яна зiрнула на яго са здзiўленнем i падзякай.

- Вы адчуваеце тое самае, што i я. Мiж iншым, я даўно заўважыла, з якiм замiлаваннем... выбiраеце вы кветкi. Вы вельмi любiлi сваю жонку, месье Карлю?

- Вы ведаеце маё прозвiшча!

- Нейк раз, калi вас не было, я пацiкавiлася глянуць i даведалася, што яна памерла ў дваццаць сем гадоў... Гэта жахлiва.

- Жахлiва! Яна была такая цудоўная... прыгожая, ласкавая, разумная...

- Гэтак жа i ў мяне. Я страцiла мужа найлепшага ў свеце... Сапраўды, я не ведаю, цi была дзе жанчына, якую любiлi б так пяшчотна, так уважлiва ахоўвалi... Парой аж занадта... Антуан рабiў для мяне ўсё, i яго смерць катастрофа, крушэнне маiх надзей.