Страница 2 из 3
Я не стрымаўся i перабiў яго:
- Значыцца, каб не плацiць пяцьдзесят працэнтаў падатку, вы гатовы выкiнуць на вецер усе сто?
- Тут iншая прычына, - прамовiў ён таямнiчым голасам. - Мы прадчувалi, што будзе вайна, а значыцца, рахункi ў банках могуць замарозiць, сейфы ачысцiць, тым болей, што мы не з'яўляемся амерыканскiмi грамадзянамi... I мы вырашылi трымаць нашы грошы заўсёды пры сабе.
- Пры сабе? - аслупянеў я. - Што вы такое гаворыце?.. Тут, у гатэлi?
Абое схiлiлi галовы з усмешкай, потым пераглянулiся, як хiтрыя змоўшчыкi.
- Так, - прамовiў ён ледзь чутна. - Так, тут, у гатэлi. Мы ўсё - даляры i трошкi золата - паклалi ў дарожны чамадан. Ён там, у нашай спальнi.
Бурдак падняўся, адчынiў суседнiя дзверы i, узяўшы мяне за руку, паказаў мне на вялiзны чорны чамадан, самы звычайны на выгляд.
- Вось... - прашаптаў ён, як святар перад алтаром, i зачынiў дзверы.
- А вы не баiцеся, - запытаў я, - што пра гэту гiсторыю са скарбам у чамадане дачуюцца? Якая спакуса для зладзеяў!
- Не, - адказаў ён. - Нiхто гэтага не ведае, апрача нашага адваката... i вас, якому я поўнасцю давяраю... Усё прадугледжана, магу вас запэўнiць. Чамадан не прыцягвае ўвагi, як, скажам, куфар. Нiхто не падумае, што там столькi багацця. А галоўнае, мы заўсёды на варце, i ўдзень i ўночы, тут, у пакоi.
- Вы нiколi не выходзiце?
- Разам нiколi! У нас ёсць рэвальвер, у шуфлядзе ў столiку каля чамадана. I хто-небудзь з нас абавязкова дзяжурыць. Я хаджу снедаць у французскi рэстаран, дзе мы з вамi спаткалiся. Мая жонка там абедае. Так што чамадан без нагляду не бывае. Вы разумееце?
- Ну, шаноўны пане Бурдак, аднаго я не разумею, чаму вы асудзiлi сябе на такое iснаванне - мiзэрнае, самотнае, як у манастыры?.. Падаткi? А што вам да iх? У вас жа столькi сродкаў, што вы маглi б жыць у раскошы да канца сваiх дзён!
- Справа не ў гэтым, - нахмурыўся ён. - Я не хачу аддаваць iм грошы, прыдбаныя мною ў вялiкiх пакутах.
Я паспрабаваў змянiць тэму гутаркi. Бурдак быў адукаваны, нядрэнна разбiраўся ў гiсторыi. Мне цiкава было паслухаць пра калекцыю аўтографаў, сабраную iм калiсьцi, але яго жонка, апантаная яшчэ больш, чым ён, павярнула зноў на ранейшае.
- Ёсць адзiн чалавек, якога я ўсё ж баюся, - сказала яна прыглушаным голасам, - гэта наш метрдатэль, немец, што прыносiць нам падсняданак. Позiрк, якi ён кiдае часам на гэтыя дзверы, мне страшэнна не падабаецца. Але ранiцай мы дома абое. Я думаю, што ў гэты час няма нiякай пагрозы.
I яшчэ мелi клопат - сабаку. У iх быў прыгожы пудзель, на рэдкасць разумны, якi заўсёды ляжаў у кутку гасцiнай. Але ж тры разы на дзень яго трэба было выпускаць. I яны вадзiлi яго напераменку.
Я развiтаўся.
Мне было прыкра ад iх вар'яцкай манii, дурной упартасцi, i разам з тым нешта прыцягвала мяне да гэтых незвычайных людзей.
Пасля вiзiту да iх я часта знарок пачаў раней адрывацца ад работы, каб прыйсцi на абед у "Залатую змяю" роўна а сёмай гадзiне. Тады я мог сесцi за адзiн стол з панi Бурдак. Яна не была такой ваўкаватай, як яе муж, i даволi наiўна дзялiлася са мной сямейнымi трывогамi i праектамi.
- Эжэн, - аднойчы прызналася яна, - чалавек выключнай iнтуiцыi. Ён прадугледжвае ўсё. Сёння ўночы раптам у яго з'явiлася думка, што ўрад можа абвясцiць абмен грошай, каб выбраць iх з прыватных рук, i тады мы будзем вымушаны прад'явiць свае даляры.
- Вядома. I што ж тут дрэннага?
- Гэта вельмi сур'ёзна, - сказала яна. - Мы нiчога не прад'яўлялi, калi Мiнiстэрства фiнансаў Злучаных Штатаў у 1943 годзе ўзяло на ўлiк маёмасць бежанцаў... На нас бы пасыпалiся непрыемнасцi... Але ў Эжэна ёсць новы план. Здаецца, у некаторых рэспублiках Паўднёвай Амерыкi падатак на прыбыткi не накладаецца. Калi б нам удалося туды перакiнуць наш капiтал...
- Як жа яго перакiнуць, не паказаўшы ў таможнi?
- Эжэн мяркуе, што трэба спачатку прыняць падданства тае дзяржавы, якую мы сабе выберам. Калi, напрыклад, мы станем уругвайцамi, перавод туды грошай будзе законны.
Гэта мне паказалася настолькi забаўным, што назаўтра я прыйшоў у рэстаран снедаць. Пан Бурдак, як заўсёды, сустрэў мяне з радасцю.
- О? - заварушыўся ён. - Гэта так добра, што вы якраз прыйшлi. Я хацеў у вас запытацца... Цi не ведаеце вы, якiя трэба выканаць фармальнасцi, каб стаць венесуэльцам?
- Не скажу, не ведаю.
- А калумбiйцам?
- Таксама не ведаю. Наконт гэтага вы звярнiцеся ў консульствы адпаведных краiн.
- У консульствы? Вы што, ашалелi? Каб прыцягнуць увагу!
Ён з агiдай адсунуў смажанае кураня i цяжка ўздыхнуў:
- Што за эпоха! Вось бы нарадзiцца ў 1830-м i пражыць увесь век без казначэйскага гвалту, без страху, што цябе абрабуюць! А цяпер кожная краiна разбойнiк з вялiкай дарогi... Нават Ангельшчына... Я там прыхаваў некалькi карцiн i габеленаў з разлiкам даставiць iх сюды. I ведаеце, што яны ад мяне патрабуюць? Стопрацэнтную пошлiну за вываз, што раўназначна канфiскацыi... Нас абкрадваюць, дарагi мой пане, як у цёмным лесе, як у цёмным лесе.
Пасля гэтага я выехаў па справах у Калiфорнiю, так i не даведаўшыся, кiм яны сталi: уругвайцамi, венесуэльцамi цi калумбiйцамi. Калi праз год я зноў вярнуўся ў Ню-Ёрк, я запытаў пра iх у пана Рабера, гаспадара "Залатой змяi":
- Скажыце, як Бурдакi? Вы штодня iх бачыце?
- О не! - здзiвiўся пан Рабер. - Што вы? Хiба вы не знаеце? Яна памерла месяц таму назад, вiдаць, ад сардэчнай хваробы, i з таго дня яе муж сюды нi нагой. Не iначай сам захварэў ад перажыванняў.
Я ж уявiў сабе зусiм iншую прычыну. Я паслаў старому спачуванне i папрасiў дазволу яго наведаць. Назаўтра ён пазванiў мне па тэлефоне, каб я прыйшоў. Ён быў вельмi бледны, страшэнна худы, губы белыя, голас як з-пад зямлi.
- Я толькi ўчора дачуўся аб вашым няшчасцi, - прамовiў я, - i з'явiўся неадкладна, каб вам чым-небудзь дапамагчы, бо, апроч смутку i болю пасля такой страты, вы, я ведаю, цяпер i самi ў немагчымым становiшчы.
- Не, не, - запярэчыў ён. - Зусiм не... Можна прывыкнуць... Праз акно мне вiдны прахожыя, праязджаюць аўтамабiлi... I потым, скажу вам шчыра, жывучы так, я нарэшце адчуваю сябе ў бяспецы. Раней, iдучы снедаць, я проста мучыўся... Мала што магло здарыцца за маю адсутнасць... Хоць я ведаў, што там мая жонка, мой бедны друг, але ж яна не любiла брацца за рэвальвер, асаблiва, калi пачало здаваць сэрца. Цяпер я адчыняю дзверы, i чамадан у мяне заўсёды на воку... Перада мной тое, што мне даражэй за ўсё... I пакуты мае акупаюцца... Вось толькi адна бяда - мой бедны Фердзiнанд.