Палярына

Андрэ Маруа

ПАЛЯРЫНА

- Цi ведалi вы цудоўнага аўстрыйскага паэта Рызэнталя? - запытаў ён.

- Я сустракаў яго толькi адзiн раз, - адказаў я. - Мне помнiцца, ён тады гаварыў пра Расею, нейк вельмi прыгожа сплятаючы наiўнае з таямнiчым. Вакол яго расповядаў нiбы калыхаўся лёгкi туман, якi надаваў апiсаным iм персанажам контуры прыблiзныя i формы, што выходзiлi за мяжу чалавечага... Нават голас яго быў дзiўны i як бы прыкрыты адлегласцю... Так, сапраўды, бачыць яго мне давялося ўсяго адзiн раз, i ўсё ж я палюбiў яго больш, чым многiх звычных i блiзкiх мне людзей... Хутка пасля гэтай кароткай сустрэчы я прачытаў паведамленне аб яго смерцi. Сумна мне стала, але я не здзiвiўся, бо выгляд у яго быў, як у жывога нябожчыка. Потым, даволi часта, вандруючы ў самых розных краiнах, у Францыi, у Германii, у Iталii, усюды я знаходзiў сяброў Рызэнталя: то мужчыну, то жанчыну, якiм ён напоўнiў сэнсам жыццё, прасвятлiў розум i якiя, дзякуючы яму, мелi больш далiкатнасцi i чуласцi, чым iншыя чалавечыя iстоты.

- Я вельмi рад, што мы аднолькавай думкi, - прамовiў ён, - бо я таксама быў другам Рызэнталя. Як i вы, я з iм бачыўся толькi гадзiну, але забыць яго ўжо не мог. Гады тры таму, праязджаючы праз маю мясцовасць, ён мяне ўзгадаў, даслаў лiст i спынiўся ў мяне на адзiн дзень. Пачыналася восень, i было халаднавата. Я жыву каля падножжа высокiх гор. Рызэнталь, чалавек зябкi i кволы, быў апрануты па-летняму i адчуваў сябе дрэнна без цёплай вопраткi. "Цi не маглi б вы, - сказаў ён, усмiхнуўшыся, - мне пазычыць палiто?" А вы бачыце, што я намнога таўсцей i ростам вышэйшы за нашага сябра. Я пайшоў шукаць сваю карычневую палярыну, у якой звычайна выходзiў узiмку на паляванне. Рызэнталь, усцешаны, паказаў мне, што можа з галавой укруцiцца ў пышныя падвойныя складкi матэрыi, i, накiнуўшы на сябе палярыну, доўга прагульваўся разам са мной пад кронамi дрэў.

Мой дом, сад, асенняе, ледзь пажоўклае лiсце, высокiя горы навокал - днём, а ўвечары - камiн, у якiм зырка палалi сухiя дровы, так яму спадабалiся, што ён вырашыў застацца ў мяне яшчэ на адзiн дзень. Уночы ён разаслаў палярыну на сваiм ложку, а назаўтра ранiцай апрануў яе як рабочы халат. Вечарам ён сказаў мне, што яму не хочацца выязджаць адсюль, а я, са свайго боку, нiчога так не жадаў, як затрымаць пры сабе як мага даўжэй гэтага арыгiнальнага i мiлага чалавека. Вось так, дзень за днём, мiнула два тыднi, а ён усё гасцяваў у мяне, не разлучаючыся з палярынай. Нарэшце Рызэнталь паехаў, пакiнуўшы мне на памяць паэму, напiсаную ў гэтыя днi. Праз некалькi месяцаў я даведаўся, што ён памёр.

Пасля яго смерцi, на другi год, таксама ранняй восенню да мяне з'явiўся новы госць - французскi пiсьменнiк, празрысты, адшлiфаваны стыль якога мне вельмi падабаецца. Асабiста мы з iм тады былi яшчэ мала знаёмыя. Ён гэтак жа спынiўся ў маiм гарадку толькi на адзiн дзень, спяшаючыся па нейкiх справах у Вену. За ежаю гутарка ў нас не клеiлася, iшла вельмi туга. Мне ўжо здавалася, што сяброўства, на якое я разлiчваў, не мае пад сабой грунту, рассыпаецца, як пясок, што людзi мы розныя, i з жалем рабiў выснову, што так i давядзецца нам расстацца, не абмяняўшыся словам шчырым i значным. Паснедаўшы, мы выйшлi на прагулку ў крануты восенню сад. Госць пачаў скардзiцца на сырасць, i я прынёс яму палярыну Рызэнталя.

I тут здарылася дзiўнае. Накiнуўшы на плечы гэтую адзежыну, ён зрабiўся адразу нейкiм iншым, не такiм, як быў. Яго лагiчныя развагi, праўдзiвыя i горкiя, раптам страцiлi рэзкасць, памякчэлi, напоўнiлiся цiхай журботай. У iм абудзiлася давер'е, i размова наша набыла характар iнтымны, нагадваючы споведзь дзвюх блiзкiх душ. Калi надышоў вечар, сяброўства мiж намi ўмацавалася канчаткова. I, як некалi Рызэнталь, мой асеннi госць, завiтаўшы на дзень, правёў у мяне цэлых два тыднi.

Вы ўяўляеце, што, пасля гэтага, карычневая палярына стала для мяне як бы рэлiквiяй, якой я прыпiсваў, не надта верачы, вядома, таямнiчую ўласцiвасць тварыць дабро.

Тою ж зiмой я закахаўся ў дзяўчыну рэдкай красы, родам з Вены, Iнгеборг фон Дзiтрых. Яна належала да збяднелай дваранскай фамiлii, сама сабе зарабляла на жыццё, працуючы ў выдавецтве. Я хацеў ажанiцца з ёю, прабаваў пасватацца, але яна, як большасць маладых дзяўчат, узгадаваных пасля вайны, трымала сябе з падкрэсленай незалежнасцю i, не адмаўляючыся ад знаёмства са мною, гаварыла, што сама думка звязаць сябе шлюбам ёй агiдная. Мне было балюча бачыць гэту яе самастойнасць у вялiкiм горадзе, дзе не раз да яе чаплялiся людзi без сораму i сумлення. Так прайшло некалькi цяжкiх месяцаў.

Увесну Iнгеборг згадзiлася наведаць мой дом у Вiнэрвальдзе. У першы ж вечар, пасля абеду, мы выйшлi ў сад, i я ёй сказаў: "Калi ласка, зрабiце мне прыемнасць... Дазвольце, замест вашага манто, накiнуць вам на плечы маю палярыну... Вы не сентыментальная, я ведаю... Гэта жаданне можа падацца вам недарэчным... Але што вам значыць?.. Вы ж у мяне нiколi не былi; калi ласка, апранiце, прашу вас".

Яна пасмяялася з мяне i, жартуючы, з чароўнай грацыяй дала згоду.

Ён перастаў расказваць, бо ў вячэрнiм змроку ў глыбiнi алеi выплыла зграбная постаць у карычневай палярыне i накiравалася да нас.

- Дазвольце вас пазнаёмiць з маёй жонкай, - прамовiў ён.

Пераклад: Юрка Гаўрук