Страница 12 из 35
У залу ўбег начальнiк станцыi. Ён зiрнуў на сцяну, ахнуў i замахаў рукамi:
- Што вы робiце з партрэтам, вы ўсю сцяну папсавалi!
За начальнiкам нехта пагнаўся жартам, а другiя ўжо зусiм без жартаў параiлi начальнiку вымятацца:
- А не, дык павесiм на царскае месца...
Хутка царская галава з кавалкам рамы i прыстаўшым да яе тынкам з грукатам паляцела ўнiз, узняўшы цэлыя клубы пылу, ад якога ўсе пачалi дружна чыхаць.
- Адзiная хаця карысць з цара - насы прачысцiм... - пасмейвалiся рабочыя, калi стары прыбiральшчык станцыi змятаў у кучу цара, тынк i ўсякую гразь, каб вынесцi яе на сметнiк.
- Вось, браце, як цароў скiдаюць! - кiнуў нехта, смеючыся, Мiколку.
За станцыяй яшчэ чулiся стрэлы. То не здавалiся на некаторых вулiцах жандары i гарадавыя. Але стрэлы былi радзей i радзей. Мiколка кiнуўся ў горад. Па галоўнай вулiцы вялi групу арыштаваных. Тут было некалькi афiцэраў, жандары, кучка гарадавых. Усе яны скоса пазiралi на народ, i злосныя агеньчыкi паблiсквалi ў iх пахмурых вачах.
- А... фараоны, папалiся, гады! Не век жа вам чужую кроў смактаць! чулiся паасобныя выклiкi людзей з тратуараў, з вулiцы.
"Нешта нашага жандара не вiдаць... Яшчэ ўцячэ куды, гад..." - падумаў Мiколка пра жандара са станцыi. Вось бы каго злавiць, вось бы каму даць: за бацьку, за дзеда Астапа, за стары вагон, у якiм радзiўся Мiколка i з якога выкiнуў яго ненавiсны гэты чалавек.
I толькi гэта падумаў Мiколка, як бачыць ён: стаiць гэты жандар на базары ў кучцы людзей, гаворыць нешта. Толькi аблiчча зусiм другое i вусы абстрыг, шынель змянiў на палiто, нiякай пры iм шапкi жандарскай, нi шаблi. Стаiць i з людзьмi гаворыць. Цэлая група сялян тут сабралася. Аб цару гавораць, аб свабодзе.
- Нам гэта куды вальгатней цяпер будзе, зямлi прыбавяць... - кажуць некаторыя сяляне.
- Як жа, чакайце зямлi, калi нiякага парадку цяпер не будзе, нiякага закону... - устаўляе сваё слова жандар.
Слова за слова i ўжо цэлую прамову шпарыць жандар. I выходзiць па-ягонаму, што цяпер настала самая дрэнная часiна, што "змушчаюць" народ розныя свавольцы, фабрычныя ды жыды. Як-нiяк перашкаджаў iм цар апошнiя сокi з мужыка выцiскаць.
А цяпер хочуць гэтыя людзi свой парадак устанавiць.
Уздыхаюць сяляне, згаджаюцца, не згаджаюцца. Некаторыя спрачацца кiнулiся.
- Што нi кажы, чалавеча, а перамена павiнна быць вялiкая... Вось каб ведаў ты, колькi нашага брата розныя ўраднiкi, стражнiкi ды жандары прыцiскалi.
- Пра стражнiкаў ды жандараў я не кажу... Вядома, гэта сабакi... Але пры чым тут цар, хiба ён ведаў, як народ жыве, усё ад яго скрывалi... - так гаворыць жандар i ў вус не дзьме, нiбы ён самы найлепшы, самы працавiты чалавек на свеце.
I ўжо хацелася Мiколку крыкнуць на ўвесь голас: "Лавiце яго, вось ён, жандар!" Але пабаяўся крыху. Яшчэ не павераць яму людзi, дык гэты гад, чаго добрага, i пабiць яго надумаецца. I тут заўважыў Мiколка, як праз проразь палiто вiдаць жандарскiя сiнiя штаны. I тады адразу з'явiўся ў Мiколкi план, як спрытней узяць ворага.
Падышоў ён да яго, узяўся за полы палiто ды пытаецца:
- Дзядзенька, прадаеш палiто?
Людзi ў смех, а жандар у лаянку:
- Iдзi прэч, падшывалец! - i выказвае яўныя намеры адысцiся.
А Мiколка ўзяўся за палу, расхiлiў яе ды ўжо крычыць на ўвесь базар:
- Вось яны, штаны жандарскiя! Лавiце яго!
Заўважылi людзi жандарскую адзежыну, заварушылiся адразу, жандара схапiлi.
- Бач ты, гад, а яшчэ добрым чалавекам прыкiдваецца! Бач ты яго, царскi абаронца знайшоўся... I форму змянiў, каб не пазналi.
Так злавiў Мiколка апошняга жандара са сваёй станцыi i ўрачыста прывёў яго пад канвоем людзей у дэпо. Усе вiталi Мiколку, вiншавалi з перамогай над ворагам:
- Маладзец, хлопец, па бацьку пайшоў! Лавi iх, супастатаў, усюды, дзе толькi ўбачыш!
Так пачалася свабода, рэвалюцыя, i такi ўдзел браў у ёй наш Мiколка. А праз колькi дзён у Мiколкавай сям'i было вялiкае шчасце. Нечакана прыехаў бацька. Ён быў страшэнна худы, зжаўцелы, увесь аброс барадой. Але колькi было радасцi ў яго, весялосцi. Ён усiх абдымаў, цалаваўся з усiмi рабочымi, якiя цэлымi гурмамi прыйшлi да яго з дэпо. Рабочыя падкiдвалi бацьку ўгору, качалi на руках, звалi да сябе ў госцi.
- Цяпер, браткi, не да гасцявання! - жартаваў бацька. - Не доўга i прагасцявацца... Буржуi перапалоханы насмерць, хочуць на свабоду ланцуг накiнуць...
Бацька так i зашыўся адразу ў работу. Жыць пераехалi назад, у родны вагон. Прыходзiў зноў той "буржуй", з дэпо, якi калiсьцi знiшчыў Мiколкаву карцiнную галерэю. Ён загадаў пафарбаваць вагон, падправiць дах, змянiць некалькi дошак у падлозе. Ён бегаў навокал бацькi, як на калёсiках, i ўсё пытаў:
- Можа, гэта падправiць, можа, лепшую печачку паставiць?
Бацька моршчыўся нечага, не адказваў. Потым не сцярпеў, крыкнуў:
- Адчапiся ты, чаго прылiп як банны лiст... Нешта раней ты не лiп да нашага брата... Зрабi вось, каб было па-людску.
"Буржуй" хадзiў як на заднiх лапках. Гаварыў лiслiва:
- Вы ўжо старое не памiнайце: што было, таго няма. А мяне вось рабочыя прыцiскаюць. Хочуць пад суд аддаць... Нiбы я iх прыцясняў калiсьцi, нiбы за крадзеж дом паставiў i на iхнiя капейчыны квапiўся. А вы цяпер вялiкi чалавек, паважаны чалавек. Недарэмна рабочыя хочуць за камiсара паставiць над участкам... Дык вы ўжо абаранiце хаця.
- Вон! - не сцярпеў тут бацька. Ды Мiколка паддаў жару:
- Iдзi, iдзi, погань буржуйская... Бач, хвост падцяў, калi на лапы наступiлi.
"Буржуй" пакiнуў вагон.
А жыццё зноў стала вельмi трывожнае. На свабоду спакушалiся тысячы ворагаў. Буржуi не хацелi даваць уладу рабочым, бальшавiкам, сярод якiх быў Мiколкаў бацька. Часцяком даводзiлася яму хавацца, каб не папасцiся ў лапы буржуяў, афiцар'я. Але Мiколка бачыў, што бальшавiкi над усiмi маюць перавагу. Усё дэпо iшло за iмi, усе рабочыя дбайна ахоўвалi сваiх бальшавiкоў ад буржуазнага ўрада Керанскага. Усе iшлi насупроць гэтага ўрада, не выконвалi яго распараджэнняў, псавалi вагоны, паравозы, не давалi iх пад пагрузку войскаў на фронт.
I толькi ў Кастрычнiку свабодна ўздыхнулi рабочыя. Улада перайшла канчаткова да iх.
- Цяпер, браце, наша свята! - сказаў бацька Мiколку. - Цяпер паравозы нашы, дарогi нашы, дзяржава наша. I каб толькi не ворагi - жыць бы нам ды пажываць, на працу сваю любавацца.
Бацька быў цяпер камiсарам цэлага ўчастка дарогi i часта аб'язджаў яго, бываў на розных станцыях. Па старой звычцы ён не ездзiў у вагоне, а падсаджваўся на паравоз якога-небудзь цягнiка i так рабiў свае аб'езды, арганiзуючы рабочую ўладу на станцыях, па дэпо, па чыгуначных лiнiях.