Страница 2 из 2
"Зрэшты, - сказаў Бонца, хоць у яго й не пыталiся, - для незалежнасьцi патрэбная й пэўная сьпеласьць. Мусiць, мы ня ведалi б, што рабiць зь незалежнасьцяй. Для народаў таксама ёсьць такi ўзрост, калi яны стаюцца паўналетнiмi. Мы яшчэ не дасягнулi гэтага ўзросту. I я прыхiльнiк гэтага ўраду, бо ён не пакiдае нас, непаўналетнiх, на волю лёсу. Я ўдзячны яму за гэта, знаеце".
Гарэк пайшоў да аўтобуса, Бонца ўважлiва сачыў за iм, пачакаў, пакуль цяжкiя дзьверы аўтобуса зачынiлiся, i мы засталiся адны на сухой, глiнiстай пляцоўцы. Чужых нiбыта не засталося, i Фiнке з радыё хуценька спытаўся ў Бонца: "Ну, а папраўдзе? Пакуль мы адны..." Бонца зглынуў, паглядзеў на Фiнке зьдзiўлена i адчужана i ясна выгаварыў: "Я не зразумеў вашага пытаньня".
"Зараз можна гаварыць адкрыта", - пасьпешлiва сказаў Фiнке.
"Гаварыць адкрыта", - паўтарыў Бонца задуменна й шырака ўхмыльнуўся, так, што стала вiдаць правалiны ў шэрагу зубоў.
"Хiба што я няясна сказаў: мы за гэты ўрад, мая жонка ды я; бо ўсяго, чым мы ёсьць i чаго мы дасягнулi, мы дасягнулi зь ягонай дапамогай. За гэта мы ўдзячныя яму. Вы ведаеце, як рэдка бывае, каб чалавек быў удзячным ураду - а мы ўдзячныя. I мой сусед удзячны, i тыя дзецi таксама, i кожны ў вёсцы. Пастукайце ў любыя дзьверы, вам паўсюль скажуць, якiя мы ўдзячныя ўраду".
Раптам Гум, малады бледы журналiст, падыйшоў да Бонца й шапянуў: "Я знаю напэўна, што вашага сына арыштавалi й катавалi ў турме сталiцы. Што вы на гэта скажаце?"
Бонца заплюшчыў вочы, ягоныя павекi былi прыцярушаныя парахном вапны; ён скрывiў вусны i адказаў: "У мяне няма сына, i таму немагчыма, каб яго катавалi. Мы за гэты ўрад, чуеце! Я - за гэты ўрад".
Ён запалiў самаробную крывую цыгарку, моцна зацягнуўся й зiрнуў на дзьверы аўтобуса, ужо адкрытыя. Гарэк вярнуўся й даведаўся пра ход размовы. Бонца вагаўся, перакочваючыся з абцасаў на мыскi. Выглядала на тое, што ён сапраўды адчуў палёгку, калi Гарэк зноў падышоў да нас, i на далейшыя пытаньнi ён адказваў дасьцiпна й падрабязна, раз-пораз са сьвiстам прапускаючы паветра праз правалiны ў зубах.
Калi паўз нас iшоў нейкi мужчына з касой, Бонца паклiкаў яго; мужчына падышоў цяжкiм крокам, зьняў касу з пляча i выслухаў з Бонцавых вуснаў пытаньнi, якiя мы папярэдне задавалi самому Бонцу. Мужчына з абурэньнем пакруцiў галавой: ён быў гарачым прыхiльнiкам ураду, i Бонца сустракаў кожнае ягонае прызнаньне зь цiхiм трыюмфам. Урэшце мужчыны пацiснулi адзiн аднаму рукi, быццам каб змацаваць у нашай прысутнасьцi сваю супольную адданасьць ураду.
Мы таксама пачалi разьвiтвацца, кожны з нас падаваў Бонцу руку - я быў апошнiм; але сьцiскаючы ягоную грубую, з патрэсканаю скурай, руку, я адчуў папяровы шарык памiж нашымi далонямi. Павольна, сагнутымi пальцамi, я забраў яго, адышоўся й запхнуў шарык у кiшэнь. Бэла Бонца стаяў i курыў хуткiмi, кароткiмi зацяжкамi; ён гукнуў жонку, i яна разам з Бонцам i мужчынам з касой сачыла ад'езд аўтобуса, а тым часам дзецi караскалiся на засланы каменьнем i тымi нiзкiмi бясколернымi кустамi ўзгорак.
Мы вярталiся ня тым самым шляхам, а праз гарачую раўнiну, пакуль не напаткалi чыгуначны насып, уздоўж якога бегла гравейка. Увесь гэты час я трымаў адну руку ў кiшэнi, а ў руцэ маленькi папяровы шарык з такiм цьвёрдым ядром, што пазногцi ў яго не ўцiскалiся, як моцна я нi пружыўся. Я не адважваўся выцягнуць шарык, бо час ад часу зь люстэрка задняга вiду нас дасягаў мэлянхалiчны пагляд Гарэка. Па-над намi й далей па мёртвай зямлi iмклiва праляцеў вусьцiшны цень; толькi пасьля мы пачулi гул прапэлераў i ўбачылi самалёт, якi ляцеў у кiрунку сталiцы нiзка па-над чыгункай; на даляглядзе ён павярнуўся, зноўку гульлiва праiмчаў над намi i пасьля ўжо не пакiдаў нас у спакоi.
Я думаў пра Бэлу Бонца, трымаў у руцэ папяровы шарык зь цьвёрдым ядром i адчуваў, як пацее далонь. У канцы чыгуначнага насыпу паказалася нешта, наблiзiлася да нас, i мы пазналi дрызiну з маладымi жаўнерамi. Яны прыветна памахалi нам аўтаматамi. Я асьцярожна выцягнуў папяровы шарык, але не глядзеў на яго, а хутка запхнуў яго ў маленькую кiшэню, адзiную кiшэню, якую я мог зашпiлiць. I зноў думаў пра Бэлу Бонца, прыхiльнiка ўраду: я зноў бачыў ягоныя жаўтаватыя боты з сырой скуры, летуценную задаволенасьць ягонага твару i чорныя правалiны, калi ён пачынаў гаварыць. Нiхто з нас не сумняваўся, што ў ягонай асобе мы спаткалi шчырага прыхiльнiка ўраду.
Мы вярталiся ў сталiцу ўздоўж мора; вецер даносiў да нас працяжны, падобны да цмоканьня пацалункаў шум вады, якая бiлася ў падмытыя скалы. Каля опэры мы выйшлi, Гарэк ветлiва разьвiтаўся з намi. Я вярнуўся ў гатэль, адзiн, на лiфце падняўся да свайго пакою i ў прыбiральнi разгарнуў папяровы шарык, якi мне ўпотайкi даверыў прыхiльнiк ураду: там нiчога не было напiсана, нiводнай лiтары, нiводнага слова. У паперу быў загорнуты пярэднi зуб, пакрыты карычневатымi сьлядамi нiкатыны. Гэта быў чалавечы нашчэплены зуб, i я ведаў, чый.
1959
Пераклад: Алесь Пяткевiч