Страница 33 из 37
- Прапаў я... Прапаў... Як вы не можаце мяне зразумець?.. Вiдаць, вы нiколi не кахалi...
Кантэн прамаўчаў. Гэтыя словы амаль не закранулi яго сэрца. Яму хацелася спытацца ў гэтага юнака, калi ён паспеў закахацца ў дзяўчыну, якую бачыў усяго разоў з дзесяць, як ён змог так прывязацца да яе, калi атрымаў ад яе толькi некалькi лiстоў?.. Але стары разумеў, што гэта не мае сэнсу. Яму цяжка было меркаваць аб гэтым. Яму i самому гэта вар'яцкае каханне не здавалася такiм ужо незвычайным.
Нейкi момант яны маўчалi. I калi настаўнiк зноў пачаў патрабаваць ад Кантэна, каб той паабяцаў даць яму адрас, стары ўзяў яго за плячо, крыху страсянуў i сказаў:
- Не трэба пiсаць ёй... Вам не трэба яе бачыць...
- Як гэта, не трэба?
- Не трэба... Я прашу вас...
- Яна вам казала пра мяне, праўда?
Яго голас зусiм ахрып. Кантэн не адказваў, i настаўнiк раззлаваўся:
- Чаго вы маўчыце? Божа мой, скажыце ж хоць што-небудзь! Яна выходзiць замуж? Так цi не? Я так i думаў! Яна едзе, каб выйсцi замуж. Яна знайшла такога жанiха, якi падабаецца яе мацi... I вы ведалi пра гэта... Але нiчога мне не сказалi... Вы пакiнулi мне надзею... Вам так было лепш!
Кантэн збiраўся адказаць, але настаўнiк раптам засмяяўся вар'яцкiм смехам i з жахам паглядзеў на Кантэна. Потым павольна адступiў ад яго i сказаў:
- Вы чакалi гэтага... Вы хацелi зрабiць мне навагоднi падарунак, так? Дык вялiкi вам дзякуй, месьё Кантэн! I вас таксама з Новым годам! Весялiцеся цяпер! З Новым годам, месьё Кантэн!
Ён не мог саўладаць з сабою. Кантэн хацеў дагнаць яго i супакоiць, але настаўнiк хутка пабег ад яго, размахваючы рукамi i паўтараючы адны i тыя словы, якiя адносiла ветрам:
- З Новым годам!.. З Новым годам, месьё Кантэн!
23
Сагнуўшыся ад ветру, настаўнiк крочыў наперад няўпэўненай хадой. Здалёк здавалася, што сунецца пустое палiто.
Настаўнiк увайшоў у вёску i спынiўся ля першага лiхтара. Можа, ён зараз перадумае? А можа, звалiцца ў снег i будзе ляжаць, як згубленая кiмсьцi лялька? I знiкне, прыбiты ветрам да зямлi? А можа, знiкне ў начной вулцы?
Нейкi час хлопец стаяў у нерашучасцi, хiстаючыся то ўправа, то ўлева, не перастаючы размахваць рукамi. Здавалася, да яго ног нехта прывязаў цяжкiя грузы, i таму кожны крок даваўся яму з найвялiкшым намаганнем. Нечакана ён знiк за паваротам, дзе стаяў дом Малiво. Кантэн моўчкi праводзiў яго позiркам.
Па зямлi слалася замець. У двары лесапiльнi бразгаў аб дошкi дрэнна замацаваны дротам кавалак бляхi. Белыя сняжынкi мiтуслiва ляцелi ў бок вёскi. Здавалася, яны нiдзе не апусцяцца на зямлю.
- Вось убачыце, ён пойдзе зноў...
- Калi вецер са снегам, чакайце адлiгi...
- З Новым годам!.. З Новым годам, месьё Кантэн!
У яго ў вушах усё гучаў перарывiсты ад гневу i крыўды голас настаўнiка. Кантэну зрабiлася вельмi балюча, быццам у грудзях засеў жалезны асколак.
Настаўнiк цяпер адзiн. Ён знiк у начы. I гэтая ноч была яму цямнейшай, чым iншым людзям. А ён так спадзяваўся мець у гэту ноч многа цеплынi i святла!
Усе ў вёсцы пачыналi сустракаць Новы год, а ён заставаўся адзiн. Сам-насам са сваiм болем.
Цi можна пакахаць гэтак хутка i гэтак моцна? Кантэн шукаў у памяцi адказу на гэтае пытанне, але марна. Ён адагнаў ад сябе гэту думку i сказаў сабе, што сёння справа не ў iм, а ў Марыi-Луiзе. I здарылася гэта не ў мiнулым, а сёння, толькi што.
- Марыя-Луiза не такая, як усе...
Ад гэтых слоў яму зрабiлася яшчэ больш прыкра, чым ад успамiну пра сваё першае каханне... Кантэн адчуваў сябе бацькам, толькi бацькам дарослай дачкi, i не мог зразумець таго, што адчуваў настаўнiк.
- Я i ў Парыж паеду!
А ён, Кантэн, чаму сам не паехаў у Парыж? Ён жа падумаў пра гэта, але быў ужо ў вагоне. Ён толькi сказаў сабе, што нiколi не позна...
Кантэн павярнуўся спiною да лiхтара i пакрочыў далей. Лiхтар калыхаўся пад парывамi ветру, i тады перад старым выцягваўся на снезе доўгi размыты цень. Неўзабаве Кантэн дайшоў да першага павароту дарогi, адкуль пачынаўся пад'ём, i тут нарэшце адчуў, што ён у родных мясцiнах.
Адсюль дарога будзе весцi да самага дому. Iзабэла i Дэнiза ўжо, напэўна, рыхтуюць навагоднюю вячэру. Малая насекла каштанаў, ссыпала iх у салатнiцу. Цяпер заставалася толькi падсмажыць iх. Цiкава, а цi дастала Iзабэла жоўтае вiно?
Кантэн раптам падумаў пра вiно ўраджаю 1941 года, у якi нарадзiлася Марыя-Луiза. Той год быў не вельмi ўрадлiвы, аднак жоўтае вiно, якое прастаяла ў бочцы сем гадоў, заўсёды добрае. Яны схавалi дваццаць бутэлек гэтага вiна. Дзесяць бутэлек было выпiта за прычашчэнне Марыi-Луiзы, а астатнiя ляжаць у склепе, на самым дне за перагародкай.
У iх мясцовасцi быў даўнi звычай: заўсёды пакiдаць дзесяць бутэлек на прычашчэнне i дзесяць - на вяселле. Так зрабiў Кантэнаў бацька. Дзесяць бутэлек было з яго боку i дзесяць - з боку бацькi Iзабэлы.
У Кантэнавым склепе ляжалi таксама бутэлькi для Дэнiзы. Яны былi добра схаваныя, бо 1947 год быў годам своеасаблiвым.
Кантэн крочыў, а ў галаве роiлiся думкi пра ўсё гэта.
Калi ў мясцовых скляпах разбуралi старую перагародку, то часам унiзе знаходзiлi прысыпаныя бутэлькi. Iх лiчылi. Дваццаць бутэлек азначала, што дзiця памерла да прычашчэння або памёр бацька i не сказаў, дзе былi схаваныя бутэлькi. Дзесяць бутэлек азначала, што дзiця не брала шлюбу. А пра бутэлькi забылiся, бо доўга чакалi вяселля i не дачакалiся.
Ад гэтых думак у Кантэна сцiснула ў горле. Сцiснула так, што спачатку яму хацелася плакаць, а пасля - смяяцца.
Смяяцца, як смяяўся настаўнiк! Трэба прыйсцi дадому i зараўцi:
- Гэй, даставайце бутэлькi, трэба iх прыкончыць!
Можна будзе нават запрасiць настаўнiка. Учатырох яны змогуць асушыць дзесяць бутэлек. Дзесяць? Чаму толькi дзесяць? Можа, трэба пазбавiцца заадно i ад бутэлек Дэнiзы?
Кантэн прайшоў амаль палову шляху. Цяпер ён спынiўся, каб агледзецца i неяк пазбавiцца ад сваiх думак.
Няўжо ён зараз звар'яцее? Няўжо будзе гаварыць бязглуздзiцу адзiн сярод лесу ў гэткi познi час?
Наўкола ад ветру калыхалiся акацыi i ясенi. Некалькi грабаў шамацелi ацалелай лiстотай. Кантэн пачуў, што мерзне.
Снегаачышчальнiк не прайшоў у гэтым месцы, таму iсцi тут было вельмi цяжка, асаблiва ноччу. Лягчэй было iсцi збоку па цалiку, чым шукаць сляды тых, хто iшоў тут раней. Яны былi ледзь вiдаць. Месцамi снег быў вельмi глыбокi i сыпучы.