Страница 70 из 72
I толькi ён гэтак зрабiў, увесь замак быў пазбаўлены чараў, i стала дзяўчына багатай каралеўнай. Прыйшлi слугi i сказалi, што ў банкетнай зале накрыты ўжо стол i пададзены стравы. Селi каралевiч з каралеўнай за стол, елi i пiлi разам, а вечарам з вялiкай радасцю яны адсвяткавалi вяселле.
ВЕРНЫЯ ЗВЯРЫ
Шмат гадоў таму жыў адзiн чалавек. Грошай у яго было зусiм мала, i вось з тымi рэшткамi, што ў яго засталiся, падаўся ён вандраваць па свеце. Прыйшоў ён аднаго разу ў вёску, бачыць - збеглiся хлопцы, крычаць ды шумяць.
- Дзецi, што ў вас тут такое? - спытаўся чалавек.
- Ды вось, - кажуць яны, -мы злавiлi мыш, хочам навучыць яе танцаваць. Падзiвiцеся, як смешна яна падскоквае!
Але чалавек пашкадаваў бедалажку-звярка ды сказаў:
- Хлопчыкi, пусцiце мыш на волю, я вам за тое заплачу. - Ён даў iм грошай, i яны адпусцiлi мыш, i бедалажка-звярок уцёк ды схаваўся ў норку.
Пайшоў чалавек далей. Прыходзiць ён у другую вёску, бачыць - у хлопцаў малпа; прымушаюць яны яе скакаць ды куляцца, пацяшаюцца з яе, не даюць ёй спакою. Даў чалавек хлопцам грошай, каб пусцiлi яны малпу. Потым пайшоў ён у трэцюю вёску, а там у хлопцаў быў мядзведзь на ланцугу; даводзiлася яму ставаць на заднiя лапы ды скакаць, а калi ён бурчэў, гэта iх забаўляла. I ён выкупiў мядзведзя; узрадаваўся мядзведзь, што можна стаць цяперака зноў на свае чатыры лапы, ды затупаў ён проста ў лес.
Раздаў чалавек апошнiя свае грошы, не засталося ў яго ў кiшэнi i меднай капейчыны. I кажа ён сабе: "Грошай у караля ў казне куды болей, чым яму трэба; навошта мне з голаду памiраць, вазьму я ў яго трошкi, а зараблю - вярну iх зноў у казну". Залез ён у казну i ўзяў адтуль трошкi грошай, але калi ён вылез з каралеўскай кладоўкi, схапiлi яго каралеўскiя служкi. Абвясцiлi яму, што ён злодзей, ды прывялi яго на суд. А паколькi ўчынiў ён злачынства, дык прысудзiлi пасадзiць яго ў скрыню ды кiнуць у рэчку. Прасвiдравалi ў вечку скрынi дзiркi, каб магло трапляць у яе паветра, i далi чалавеку збан вады ды хлеба лусту. Вось i паплыў ён па рацэ; ды такi яго апанаваў страх! Аж раптам чуе ён - нешта шкрабаецца ды трэцца аб замок, грызе ды пастуквае. Нечакана адмыкаецца замок, узнiмаецца вечка скрынi - стаяць перад iм мыш, малпа i мядзведзь, - гэта яны вечка адчынiлi; некалi iх чалавек з бяды выбавiў, а цяперака i яны прыйшлi яму на дапамогу. Але звяры не ведалi, што iм далей рабiць, i пачалi яны памiж сабой радзiцца. А тут выкацiўся да iх раптам з вады белы камень, падобны да яйка. Вось мядзведзь i кажа:
- Ён у самы час да нас паспеў, гэты камень цудадзейны: чый ён будзе, той i зможа пажадаць сабе ўсё, што толькi захоча.
Выцягнуў чалавек з вады гэты камень, узяў яго ў руку ды пажадаў, каб быў у яго замак з садам i каралеўскаю стайняй. I толькi вымавiў ён сваё жаданне, як сядзеў ужо ў замку з садам ды каралеўскай стайняй, i ўсё было такое прыгожае ды дзiвоснае, што анiяк не мог ён надзiвiцца з усяго гэтага.
А праходзiлi гэтым часам па дарозе купцы-гандляры.
- Падзiвiцеся, - сказалi яны, - якi цудоўны збудавалi замак, а мiнулы ж раз, калi мы праходзiлi, тут былi толькi адны сыпучыя пяскi.
Закарцела iм дазнацца, як гэта сталася. З'явiлiся яны ў замак, пачалi ў чалавека распытваць, як здолеў ён усё гэта так хутка збудаваць. А ён iм i кажа:
- Ды гэта не я зрабiў, гэта зрабiў мой цудадзейны камень.
- А што гэта за камень такi? - спыталiся яны.
Ён пайшоў ды прынёс яго i паказаў купцам-гандлярам. Захацелася iм той камень набыць, i яны спыталiся, цi не прадасць ён iм яго, ды прапанавалi яму ўсе свае дарагiя тавары. Зiрнуў чалавек на цудоўныя тавары, разбеглiся ў яго вочы ад выгляду iх, а было ў яго сэрца не ўстойлiвае, яно iмкнулася ўсё да новага, i вось даў ён сябе абдурыць, думаючы, што цудоўныя тавары шмат даражэйшыя за ягоны цудадзейны камень, ды аддаў яго купцам-гандлярам. Ледзьве выпусцiў ён яго з рук, i адразу ж знiкла разам з каменем усё ягонае шчасце, апынуўся ён зноў у замкнёнай скрынi на рацэ, i была ў яго адна толькi конаўка вады ды акраец хлеба.
Як убачылi верныя звяры - мыш, малпа ды мядзведзь, - што трапiў ён у бяду, паспяшалiся зноў яму на дапамогу, але анiяк не маглi яны цяперака збiць той замок - быў ён шмат мацнейшы, чым у першы раз. Тады мядзведзь i кажа:
- Трэба нам чарадзейны камень знайсцi, а iнакш усе нашыя намаганнi будуць марныя.
А купцы засталiся жыць у замку. Вось звяры i пайшлi туды разам усе; i калi яны былi ўжо каля самага замка, мядзведзь кажа:
- Мыш, зазiрнi ты ў замочную шчылiну ды паглядзi, што нам рабiць; ты ж маленькая, нiхто цябе не заўважыць.
Мыш згадзiлася на гэта, але неўзабаве вярнулася ды кажа:
- Нiчога не будзе; я зазiрнула: камень вiсiць пад люстрай на чырвоным шнурку, па баках сядзяць дзве вялiкiя кошкi з вогненымi вачыма i яго пiльнуюць.
Кажуць тады малпа ды мядзведзь:
- А ты яшчэ раз iдзi туды ды пачакай, пакуль гаспадар ляжа ў пасцель i засне, а потым пралезь у замочную шчылiну, ускараскайся на ложак ды ўшчыкнi яго за нос i адгрызi яму валасы.
Прабралася мыш зноў туды i зрабiла так, як сказалi ёй малпа ды мядзведзь. Гаспадар прачнуўся, пачаў сабе нос церцi ды кажа:
- А кошкi мае, вiдаць, нiкуды не вартыя: пускаюць мышэй, а тыя валасы мне ўсе з галавы паабгрызалi, - i ён прагнаў сваiх кошак.
Вось мыш свайго i дасягнула.
Калi на другую ноч гаспадар заснуў, забралася мыш да яго ў пакой, пачала грызцi чырвоны шнурок, на якiм вiсеў камень, пакуль нарэшце яго не перагрызла. Упаў камень на падлогу, тут яна i дацягнула яго да дзвярэй. Але нялёгка гэта было беднай маленькай мышцы; i кажа яна да малпачкi, а тая стаяла за дзвярыма, яе чакаючы:
- Ты выцягнi яго адсюль лапай.
Для малпы гэта было няцяжка, яна ўзяла камень у руку, ды пайшлi яны разам усе да ракi. Малпа i кажа:
- Як жа нам цяперака да скрынi дабрацца?
А мядзведзь адказвае:
- А гэта мы зараз уладкуем! Я ўвайду ў раку ды паплыву, а ты, малпа, сядзеш да мяне на спiну; але глядзi, трымайся за мяне абедзвюма рукамi, ды як мацней, а камень пакладзi сабе ў рот. А ты, мышка, залазь да мяне ў правае вуха.
Так яны зрабiлi ды паплылi ўнiз па рацэ. Неўзабаве мядзведзю маўчаць надакучыла, пачаў ён балбатаць пра тое ды пра сёе i кажа:
- Паслухай, малпа, а мы ж з табой адважныя сябры, як ты мяркуеш?
Але малпа змаўчала, нiчога яму не адказала.